علت شاتون زدن خودرو چیست؟
خودرو با صدایی یکنواخت و آرام در حال حرکت است؛ مثل همیشه. اما ناگهان صدای غیرعادی مثل صدای ضربه زدن، از موتور شنیده می‌شود. قدرت خودرو کم می‌شود و لرزش‌های نامنظمی را در کابین احساس می‌کنید. این نشانه‌های آزاردهنده، خبر از مشکلی جدی می‌دهند: شاتون زدن خودرو! شاتون زدن یکی از خرابی‌های رایج در سیستم موتور است که ممکن است به دلایل مختلفی مانند کمبود روغن موتور، فشار بیش از حد به پیشرانه یا فرسودگی قطعات رخ دهد. در این مطلب از دانستنی‌های خودرو در مجله تپسی، علت شاتون زدن خودرو را بررسی می‌کنیم و با عوامل مهم و راه‌های پیشگیری از این مشکل آشنا می‌شویم.
شاتون خودرو چیست؟
شاتون یکی از قطعات کلیدی در موتورهای احتراق داخلی است که نقش واسطه را بین میل‌لنگ و پیستون ایفا می‌کند. این قطعه، نیروی احتراق را از پیستون به میل‌لنگ منتقل می‌کند و باعث حرکت چرخشی میل‌لنگ می‌شود.
ابعاد کوچک شاتون شاید گمراه‌کننده باشد، اما همین قطعه کوچک، قلب تپنده موتور را به حرکت درمی‌آورد. اگر شاتون به‌عنوان بخشی از قطعات موتور خودرو به‌درستی کار نکند، عملکرد موتور مختل می‌شود. حتی ممکن است خسارت‌های سنگینی به پیشرانه وارد کند.
آشنایی با وظیفه شاتون خودرو
نقش شاتون در موتور بسیار مهم است، اما وظایف آن تنها به یک عملکرد ساده محدود نمی‌شود. این قطعه کوچک چندین وظیفه حیاتی بر عهده دارد که عبارت‌اند از:
- انتقال نیروی پیستون به میل‌لنگ: مهم‌ترین وظیفه شاتون، انتقال انرژی خطی حاصل از حرکت پیستون به حرکت چرخشی میل‌لنگ است. بنابراین، همیشه حواس‌تان به علائم خرابی میل لنگ خودروو تأثیرات آن رو شاتون باشد.
- تنظیم موقعیت پیستون: شاتون با کنترل زاویه حرکت پیستون، در حرکت دقیق آن در داخل سیلندر نقش دارد.
- تحمل فشار بالا: شاتون باید بتواند فشار ناشی از احتراق سوخت در سیلندر را تحمل کند؛ آن هم بدون آنکه دچار خمیدگی یا شکستگی شود.
- جذب لرزش‌ها: این قطعه تا حدی لرزش‌های ناشی از احتراق را جذب و از انتقال آن به سایر بخش‌های موتور جلوگیری می‌کند.
اجزای سازنده شاتون خودرو
شاتون از چند بخش مختلف تشکیل شده که هر کدام در عملکرد صحیح آن نقش دارند. در جدول زیر اجزای سازنده شاتون خودرو را مشاهده می‌کنید:
| اجزای سازنده شاتون خودرو | نقشی که ایفا می‌کنند |
| بدنه شاتون | قسمت اصلی شاتون که نیروی پیستون را منتقل می‌کند. |
| بوش شاتون | قطعه‌ای برای کاهش اصطکاک بین شاتون و میل‌لنگ |
| یاتاقان شاتون | قطعه‌ای که از سایش شاتون روی میل‌لنگ جلوگیری می‌کند. |
| پیچ‌ومهره شاتون | اتصالاتی برای محکم نگه داشتن شاتون روی میل‌لنگ |
شاتون زدن خودرو یعنی چی؟
شاتون زدن اصطلاحی است که در دنیای خودرو به آسیب دیدن یا شکستگی شاتون گفته می‌شود. برای اینکه درک کنید شاتون زدن ماشین چیست باید به نحوه رخ دادن آن بپردازیم. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که شاتون نتواند فشارهای وارده را تحمل کند یا در اثر کمبود روغن، دچار اصطکاک و فرسایش شود.
وقتی شاتون می‌زند، صدایی شبیه به تق‌تق از موتور شنیده می‌شود. این مشکل در صورت نادیده گرفته شدن می‌تواند باعث آسیب به میل‌لنگ، پیستون و حتی بدنه موتور شود. شاتون زدن از جمله خرابی‌هایی است که نیاز به تعمیر فوری دارد. همچنین، بی‌توجهی به آن ممکن است هزینه‌های سنگینی برای راننده به همراه داشته باشد.
آشنایی با علت شاتون زدن خودرو
شاتون زدن خودرو، هیچ‌وقت بدون دلیل اتفاق نمی‌افتد. این مشکل نتیجه اختلالاتی است که ممکن است در سیستم روانکاری، احتراق یا حتی طراحی موتور رخ دهد. شناسایی علت شاتون زدن هم در رفع مشکل نقش دارد و هم از آسیب‌های جدی‌تر به موتور جلوگیری می‌کند. در ادامه، مهم‌ترین دلایل شاتون زدن خودرو را بررسی می‌کنیم:
1. داغ شدن بیش از حد موتور
گرمای بیش از حد، دشمن خاموش قطعات موتور و رایج‌ترین علت شاتون زدن خودرو است. وقتی موتور بیش از اندازه داغ می‌شود، روغن موتور خاصیت روانکاری خود را از دست می‌دهد. در نتیجه، اصطکاک میان شاتون و سایر قطعات بالا می‌رود. این اصطکاک می‌تواند باعث خمیدگی یا حتی شکستگی شاتون شود.
اگر با داغ شدن موتور مواجه شدید، این ۸ اقدام را انجام دهید:
- باز کردن کاپوت: این کار به خنک شدن موتور کمک می‌کند.
- بررسی فن رادیاتور: از سالم بودن فن رادیاتور مطمئن شوید.
- روشن نکردن کولر خودرو: کولر فشار بیشتری به موتور وارد می‌کند.
- تماس با امداد خودرو: اگر مشکل ادامه دارد، بهتر است از متخصص کمک بگیرید.
- عدم باز کردن درب رادیاتور در حالت داغ: این کار می‌تواند باعث سوختگی شدید شود.
- بررسی سطح آب رادیاتور: اگر سطح آب پایین است، پس از خنک شدن موتور، آن را پر کنید.
- چک کردن نشتی‌های سیستم خنک‌کننده: ترک یا سوراخ کوچک در شیلنگ‌ها می‌تواند عامل داغ شدن موتور باشد.
- خاموش کردن خودرو: خاموش کردن خودرو پس از شنیدن صدای شاتون زدن ماشین، اولین و مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از آسیب بیشتر است.
2. نفوذ آب به محفظه پیستون، علت شاتون زدن خودرو
آب و موتور خودرو رابطه دوستانه‌ای ندارند و مهم‌ترین علت شاتون زدن خودرو هستند! اگر آب وارد محفظه احتراق شود، فشاری غیرعادی به شاتون وارد می‌کند. چون آب برخلاف سوخت، قابل فشرده شدن نیست، فضای احتراق پر می‌شود و شاتون تحت فشار خم خواهد شد.
نفوذ آب معمولاً به دلیل خرابی واشر سرسیلندر یا ورود آب به سیستم هوای ورودی در هنگام عبور از مسیرهای سیلابی اتفاق می‌افتد. این اتفاق می‌تواند شاتون را در کسری از ثانیه از کار بیندازد.
3. احتراق نامناسب
احتراق نامناسب، سومین علت شاتون زدن خودرو است که سوخت را در زمان اشتباه شعله‌ور می‌کند! اگر جرقه‌زنی زودتر یا دیرتر از زمان دقیق انجام شود، نیروی اضافی به شاتون وارد می‌شود. این مشکل ممک به خاطر استفاده از بنزین بی‌کیفیت، خرابی سنسور ناک یا اختلال در سیستم جرقه‌زنی رخ می‌دهد.
احتراق نامناسب در طولانی‌مدت باعث خمیدگی شاتون می‌شود. ضمناً اگر نادیده گرفته شود، شاتون شکسته می‌شود و باید هزینه تعویض آن را بپردازید. بررسی به‌موقع شمع‌ها، سنسورها و سیستم جرقه‌زنی می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند.
4. خرابی یاتاقان
یاتاقان که خراب شود، صداهایی که می‌شنوید، آزاردهنده‌تر و بلندتر می‌شوند. این قطعه کوچک، نقش بزرگی در کاهش اصطکاک دارد. اما وقتی روغن‌کاری ضعیف باشد یا تحمل فشار زیاد را نداشته باشد، بازی را می‌بازد و شاتون، بی‌دفاع می‌ماند. برای سالم ماندن این قطعه مهم در موتور خودرو حتماً با دلایل یاتاقان زدن خودروآشنا شوید.
برای آشنایی با صدای شاتون زدن ماشین و سایر علائم ناشی از یاتاقان به جدول زیر نگاه کنید:
| علت خرابی یاتاقان | علائم علت شاتون زدن خودرو ناشی از یاتاقان |
| کاهش فشار روغن | صدای تق‌تق از موتور |
| استفاده از روغن نامناسب | لرزش بیش از حد موتور |
| فرسودگی طبیعی یاتاقان | افت توان و عملکرد موتور |
| داغ شدن بیش از حد موتور | گیرپاژ یا قفل شدن شاتون |
5. خرابی پین در قسمت پیستون، علت شاتون زدن خودرو
پین پیستون، نگهبان سرسخت شاتون است؛ اما اگر بشکند یا لق شود، پیستون سرخود می‌شود و ضربات بی‌هدفی را به دیواره سیلندر وارد می‌کند. در این شرایط، موتور صدایی شبیه به برخورد دو ماهیتابه فلزی تولید می‌کند و کم‌کم سروکله شاتون زدن پیدا می‌شود!
6. تصادف و ضربه شدید
امیدواریم که هرگز تصادف نکنید و اگر تصادف کردید، موتور خودرو آسیب نبیند! اگر ضربه به بلوک سیلندر یا میل‌لنگ وارد شود، شاتون از تعادل خارج می‌شود و ضربه می‌بیند. در نتیجه، خمیده می‌شود، می‌شکند و در بدترین حالت، باعث سوراخ شدن بلوک موتور خواهد شد.
در جدول زیر، انواع تصادف‌های خودرو و نحوه شاتون زدن ماشین را می‌بینید:
| نوع تصادف خودرو | نحوه شاتون زدن خودرو |
| برخورد از جلو | آسیب به میل‌لنگ و خم شدن شاتون |
| ضربه از بغل | تغییر زاویه سیلندر و گیر کردن شاتون |
| افتادن در چاله عمیق | تکان شدید و ترک‌خوردگی شاتون |
| تصادف از عقب | جابه‌جایی موتور و خرابی یاتاقان‌ها |
7. سیستم روانکار نامناسب
اگر روغن موتور را جدی نمی‌گیرید، موتور هم خیلی جدی جواب می‌دهد و شاتون می‌زند! روانکاری نامناسب مثل تشنگی برای فلزات است؛ وقتی روغن کافی نباشد، شاتون و میل‌لنگ مثل دو دوست قدیمی که دیگر با هم راه نمی‌آیند و شروع به درگیری می‌کنند. در پایان، شما می‌مانید و صدای برخورد فلز روی فلز، کاهش توان موتور و یک رسید سنگین برای تعویض موتور!
نشانه‌های شاتون زدن خودرو
صداهای عجیب‌وغریب، افت قدرت و مصرف روغن بالا، همگی خبر از یک مشکل جدی می‌دهند. علاوه‌بر شناسایی علت شاتون زدن خودرو باید با نشانه‌های آن هم آشنا شوید. هرچقدر زودتر نشانه‌های شاتون زدن ماشین را جدی بگیرید، شانس بیشتری برای نجات موتور دارید.
1. کاهش میزان روغن
موتور که روغن کم کند، شاتون اولین قربانی است. چون بدون روغن کافی، اصطکاک بالا می‌رود و حرارت زیاد، فلز را نابود می‌کند. آیا مدام چراغ روغن روشن می‌شود یا مجبورید هر هفته روغن اضافه کنید؟ در این شرایط، احتمال دارد که شاتون در حال خداحافظی باشد.
پیشنهاد تپسی: آیا می‌دانستید که امکان تعویض قطعات مصرفی خودرو مخصوصاً روغن موتور در تپسی گاراژوجود دارد؟ اگر جزو سفیران ناوگان تپسی هستید، بدون واسطه و با قیمت واقعی به قطعات و لوازم مصرفی دسترسی پیدا کنید!
2. کاهش قدرت موتور از نشانه‌های شاتون زدن خودرو
ماشینی که شاتون زده باشد، دیگر مثل قبل نمی‌کشد؛ یعنی گاز می‌دهید اما ماشین زورش نمی‌رسد. شتاب‌گیری کُند می‌شود و حتی ممکن است دور موتور از حدی بالاتر نرود. خلاصه، موتور دیگر مثل روز اول سرحال نیست و افت عملکردش کاملاً محسوس است.
3. تغییر شکل ظاهری شاتون
شاتونی که تغییر شکل داده باشد، دیگر آن کارایی سابق را ندارد. خم شدن، شکستگی یا تغییر رنگ نشانه‌هایی هستند که مهندسان موقع باز کردن موتور به آن دقت می‌کنند. اگر یکی از این موارد را روی شاتون ببینید، باید بدون معطلی آن را تعویض کنید.
در جدول زیر، انواع تغییر شکل شاتون، علل احتمالی و نتیجه نهایی را مشاهده می‌کنید:
| نوع تغییر شکل شاتون | علت احتمالی | نتیجه نهایی |
| خم شدن | فشار بیش از حد یا تصادف | لرزش و عملکرد ناپایدار |
| شکستگی | ضربه شدید یا روانکاری ضعیف | ازکارافتادن کامل موتور |
| تغییر رنگ (آبی/سیاه) | حرارت بالا به دلیل کمبود روغن | ضعف ساختاری و احتمال ترک‌خوردگی |
4. شنیده شدن صدای برخورد دو فلز از درون موتور
وقتی شاتون مشکل پیدا کند، موتور دیگر ساکت نمی‌ماند! صدای تق‌تق، لق‌لق یا حتی کوبش‌های فلزی که از دل پیشرانه بیرون می‌آیند، همگی زنگ خطرند. اگر این صداها را شنیدید، یعنی باید هرچه زودتر دست به کار شوید. وگرنه موتور تصمیم می‌گیرد خودش را بازنشسته کند!
انواع صداهای برخورد فلز در موتور عبارت‌اند از:
- تق‌تق مداوم در دور پایین: گاهی موتور آرام کار می‌کند اما یک صدای خشک و تکراری می‌شنوید. در این شرایط، احتمالاً شاتون شُل شده است و دارد روی میل‌لنگ بازی می‌کند. خبر بد اینکه اگر ادامه پیدا کند، حسابی خرج روی دستتان می‌گذارد!
- صدای لق‌لق موقع گاز دادن: اگر با فشردن پدال گاز، موتور مثل یک زنجیر زنگ‌زده صدا بدهد، یعنی شاتون با میل‌لنگ درگیر است. اگر هرچه زودتر حلش نکنید، بحث به جاهای باریک می‌کشد!
- کوبش‌های فلزی در دور بالا: گاهی موتور به دورهای بالا می‌رسد و صدای برخورد دو تکه فلز را می‌شنوید. این یعنی شاتون دیگر به ته خط رسیده است. در این شرایط اگر می‌خواهید موتور یک خداحافظی دراماتیک داشته باشد، به رانندگی ادامه بدهید!
راه‌های جلوگیری از شاتون زدن خودرو
شاتون حساس است، اما خوشبختانه می‌توان از دردسرهای آن پیشگیری کرد. با کمی دقت و رعایت چند نکته ساده، موتور سالم می‌ماند و صدای فلزات از کاپوت بلند نمی‌شود.
- تعویض به‌موقع روغن موتور: روغن تازه، یعنی کاهش اصطکاک و جلوگیری از سایش شاتون. اگر روغن کهنه را در موتور نگه دارید، در واقع با هزینه خودتان برای شاتون مجلس ترحیم می‌گیرید!
- استفاده از روغن باکیفیت و مناسب: هر موتوری روغن مخصوص خودش را دارد. هرگز از روغن نامناسب استفاده نکنید.
- پرهیز از رانندگی با دور موتور خیلی بالا: اگر عادت دارید همیشه پدال گاز را تا ته فشار دهید، بدانید که شاتون اصلاً اهل هیجان نیست! این کار فشار زیادی وارد می‌کند و عمرش را کم می‌کند.
- چک کردن سطح روغن موتور به‌صورت منظم: هر چند وقت یک‌بار، به گِیج روغن یک نگاه بیندازید. کم شدن روغن یعنی زنگ خطر برای شاتون! اگر سطح آن پایین است، کمی روغن اضافه کنید.
- توجه به صدای غیرعادی موتور: صدای غیرطبیعی از موتور یعنی یک قطعه دارد اعتراض می‌کند! اگر به‌موقع رسیدگی کنید، ممکن است فقط با یک هزینه جزئی مشکل حل شود. اما بی‌توجهی به صداهای غیر عادی خودرو یعنی پرداخت چندین برابر برای تعمیر کامل.
- جلوگیری از تصادف و ضربه به کارتل: برخورد شدید یا عبور از چاله‌های عمیق می‌تواند به کارتل و شاتون آسیب بزند.
هزینه تعویض شاتون خودرو
اگر شاتون بزند، هزینه تعمیر آن بسته به نوع خودرو و میزان آسیب متفاوت است. در بعضی از موارد، فقط خود شاتون عوض می‌شود، اما اگر کار از کار گذشته باشد، میل‌لنگ، یاتاقان و حتی بلوک سیلندر هم باید تعمیر شوند. به‌طور کلی، برای محاسبه هزینه شاتون زدن ماشین، در ابتدا باید قیمت خرید این قطعه را بررسی کرد.
برای درک بهتر هزینه شاتون زدن ماشین، به جدول زیر نگاه کنید تا متوسط قیمت بازار دستتان بیاید:
| نوع خودرو | هزینه خرید قطعه شاتون در سال 1403 |
| پراید | 418.000 تومان |
| پژو 206 | 504.000 تومان |
| سمند | از 580.000 تا بیش از 600.000 تومان |
| تیبا | 457.000 تومان |
| دنا | 606.000 تومان |
| پژو پارس | از 400.000 تا 620.000 تومان |
علت شاتون زدن خودرو را بشناسید!
شاتون زدن چیزی نیست که بتوان از کنارش ساده گذشت. اگر صدای مشکوک از موتور شنیدید، کاهش قدرت حس کردید یا متوجه افت روغن شدید، حتماً دست به کار شوید. شاتون مثل یک عضو حیاتی در موتور است و بی‌توجهی به آن هزینه‌های سنگینی روی دستتان می‌گذارد.
سوالات متداول
1. شاتون زدن ماشین چیست؟
شاتون، قطعه مهمی در خودرو است که در اثر فرسایش یا آسیب، مشکل‌ساز می‌شود. وقتی صدای تق‌تق ناشی از این اتفاق به گوش برسد، یعنی ماشین شاتون زده است.
2. اگر صدای تق‌تق از موتور شنیدم، یعنی شاتون زده؟
نه لزوماً! اما اگر این صدا مداوم است و با افزایش دور موتور بیشتر می‌شود، حتماً یک مکانیک خبره نگاهی به آن بیندازد.
3. مهم‌ترین و رایج‌ترین علت شاتون زدن خودرو چیست؟
داغ شدن موتور خودرو، خرابی یاتاقان و تصادف جزو مهم‌ترین دلایل شاتون زدن خودرو هستند.
4. چطور بفهمم که شاتون زدن از یاتاقان است یا پین؟
اگر روغن کم نمی‌شود ولی صداهای عجیبی می‌شنوید، احتمالاً پین مشکل دارد. اما اگر افت فشار روغن هم دارید، یاتاقان را در لیست مظنونین قرار دهید!
5. آیا با ماشینی که شاتون زده می‌توان رانندگی کرد؟
از نظر فنی، بله! اما از نظر منطقی، نه! این کار فقط باعث خرابی بیشتر و هزینه‌های چندبرابری می‌شود.
