گیربکس CVT چیست و چگونه کار میکند؟ + مزایا و معایب
اگر به گیربکس خودروهای وارداتی، چینی یا محصولات داخلی مثل ساینا و کوییک اتومات نگاه کنید، احتمالاً مدل CVT را میبینید؛ گیربکسی که بهلطف ساختار تقریباً جدیدش، تعویض دنده را بسیار راحت و بدون تَقه خوردن انجام میدهد. بهطورکلی، رانندگی با خودروهای مجهز به گیربکس CVT نرم و آرام است؛ البته، بههمین خاطر است که علاقهمندان به سرعت و هیجان، معمولاً دورِ این نوع خودروها را خط میکشند. در این مقاله از بلاگ تپسی خودرو، به گیربکس CVT، نحوه کارکرد، تفاوتش با گیربکس عادی، مزایا و معایب آن میپردازیم.
گیربکس CVT چیست و چگونه کار میکند؟
گیربکس CVT، نوعی سیستم انتقال قدرت اتوماتیک است که دنده ثابت ندارد و نسبت انتقال قدرت (Gear Ratio)، پیوسته تغییر میکند.
در این گیربکس خبری از دنده 1، 2 یا 3 بهشکل سنتی نیست؛ بنابراین، خودرو متناسب با شرایط رانندگی، بهترین نسبت انتقال را در لحظه انتخاب میکند.
اصطلاح CVT مخفف عبارت “Continuously Variable Transmission” بهمعنای «انتقال قدرت متغیر پیوسته» است.
به زبان ساده، این گیربکس بهجای چرخدندههای معمولی، دو پولی مخروطی و یک تسمه یا زنجیر فلزی دارد. با نزدیک یا دور شدن پولیها از همدیگر، قطر مؤثر آنها تغییر میکند؛ در نتیجه، نسبت انتقال قدرت بدون یک ثانیه توقف یا تأخیر، عوض میشود.
تفاوت عملکرد CVT با گیربکسهای دندهای معمولی
مهمترین تفاوت گیربکس CVT با گیربکسهای دندهای معمولی در این است که CVT دندههای ثابت ندارد و پلهای است.
بیشتر بخوانید: علت داغ کردن گیربکس دستی و اتومات
در گیربکسهای دستی یا اتوماتیک معمولی، تعویض دنده با وقفه و ضربه خفیف همراه است؛ اما در CVT این تقه زدن تقریباً وجود ندارد.
در جدول زیر، با همه تفاوتهای این دو گیربکس آشنا میشوید:
| ویژگیهای مهم یک گیربکس در خودرو | گیربکس CVT | گیربکس دندهای معمولی |
| نوع تعویض دنده | پیوسته و بدون پله | پلهای و مرحلهای |
| احساس تعویض دنده | بسیار نرم و نامحسوس | قابل احساس |
| مصرف سوخت | معمولاً کمتر از دندهای | بسته به سبک رانندگی |
| ساختار فنی | پولی + تسمه یا زنجیر | چرخدندههای ثابت |
| مناسب برای | رانندگی آرام و شهری | رانندگی اسپرت و پرفشار |
مزایای گیربکس CVT
گیربکس CVT بهدلیل ساختار خاصی که دارد، گزینه مناسبی برای خودروهای شهری و اقتصادی است. در ادامه، مهمترین مزایای این نوع گیربکس را بررسی میکنیم.
شتابگیری نرم و بدون ضربه
بهدلیل حذف تعویض دنده پلهای در گیربکس CVT ، شتابگیری خودرو کاملاً یکنواخت انجام میشود. در نتیجه، خودرو در هنگام افزایش سرعت، ضربه یا تکان ناگهانی ندارد و سرنشینان احساس آرامش بیشتری را تجربه کنند.
بههمین دلیل، CVT برای استفاده روزمره و رانندگی خانوادگی گزینهای مناسب محسوب میشود.
کاهش مصرف سوخت در رانندگی شهری
یکی از مزیتهای مهم گیربکس CVT، نگه داشتن دور موتور در محدوده بهینه است. این ویژگی در ترافیک شهری و رانندگی با سرعتهای متغیر، باعث کاهش مصرف سوخت میشود.
در نتیجه، خودروهایی با گیربکس CVT معمولاً مصرف سوخت بهتری نسبت به گیربکسهای اتوماتیک سنتی دارند.
بیشتر بخوانید: راهکار افزایش عمر گیربکس خودرو
رانندگی راحت در ترافیک
رانندگی در ترافیکهای سنگین شهری با گیربکس CVT، ساده و کماسترس است؛ چون هیچ نیازی به درگیری مداوم با تعویض دنده وجود ندارد. مهمترین دلایل راحتی در ترافیک عبارتند از:
- حذف ضربههای تعویض دنده
- واکنش نرم خودرو در حرکتهای آهسته
- کاهش خستگی راننده در مسیرهای شلوغ
- هماهنگی بهتر موتور با سرعتهای پایین
سادهتر بودن ساختار نسبت به بعضی از گیربکسهای اتوماتیک
در مقایسه با بعضی از گیربکسهای اتوماتیک چندسرعته، ساختار CVT سادهتر است و قطعات متحرک کمتری دارد.
این موضوع به کاهش وزن سیستم و بهتر شدن بازدهی موتور کمک کند. در جدول زیر، گیربکس CVT را با گیربکسهای اتوماتیک چندسرعته مقایسه کردهایم:
| معیارهای مقایسه | گیربکس CVT | گیربکس اتوماتیک چندسرعته |
| تعداد قطعات متحرک | کمتر از بقیه | بیشتر از CVT |
| پیچیدگی ساخت | متوسط | بالا |
| نرمی عملکرد | بسیار بالا | بالا |
| وزن کلی سیستم | کمتر از بقیه مدلها | بیشتر از CVT |
معایب گیربکس CVT
در کنار مزایا، گیربکس CVT محدودیتها و معایبی هم دارد که قبل از خودرو باید به آنها توجه کنید. در این بخش، به مهمترین نقاط ضعف این نوع گیربکس میپردازیم.
حساسیت بالا به کیفیت روغن گیربکس
گیربکس CVT به کیفیت و زمان تعویض روغن بسیار حساس است؛ ضمناً استفاده از روغن نامناسب یا تأخیر در سرویسهای دورهای، باعث افت عملکرد و حتی آسیب جدی به سیستم انتقال قدرت میشود.
بههمین دلیل، نگهداری اصولی در این نوع گیربکس اهمیت ویژهای دارد.
هزینه تعمیر بالا در صورت خرابی
تعمیر گیربکس CVT معمولاً پرهزینه است در سال 1404 بین 20 تا 40 میلیون تومان برآورد میشود؛ دلیل این هزینه، نیاز به تخصص بالا در تعمیر این مدل گیربکس است.
بیشتر بخوانید: علت تقه زدن گیربکس اتومات و دستی
از جمله دلایل اصلی هزینه بالای تعمیرات این نوع گیربکس باید به موارد زیر هم اشاره کنیم:
- قطعات خاص و محدود در بازار
- نیاز به تعمیرکار متخصص CVT
- حساسیت بالای تسمه یا زنجیر فلزی
- هزینه بالای تعویض کامل مجموعه
حس رانندگی غیرطبیعی برای بعضی رانندگان
حس رانندگی با CVT برای بعضی از رانندگان که به تعویض دنده عادت کردهاند، غیرطبیعی است. ثابت ماندن صدای موتور در شتاب گرفتن خودرو و حذف تعویض دنده، برای علاقهمندان به رانندگی اسپرت، جذابیتی ندارد.
تحمل گشتاور کمتر نسبت به گیربکسهای AT
گیربکسهای CVT معمولاً تحمل گشتاور کمتری نسبت به گیربکسهای اتوماتیک AT دارند؛ به همین دلیل، بیشتر در خودروهای اقتصادی و شهری استفاده میشوند. برای درک بهتر این موضوع، به جدول مقایسهای زیر نگاه کنید:
| نوع گیربکس | تحمل گشتاور | کاربرد رایج |
| CVT | متوسط | خودروهای شهری و اقتصادی |
| AT | بالا | خودروهای قدرتمند و نیمهاسپرت |
| دستی | بالا | رانندگی پرفشار و اسپرت |
تفاوت گیربکس CVT با اتوماتیک معمولی
برای بسیاری از خریداران خودرو، انتخاب بین گیربکس CVT و اتوماتیک معمولی به یک سؤال کلیدی تبدیل شده است. با اینکه در هر دو سیستم، تعویض دنده بدون دخالت راننده انجام میشود؛ اما از نظر ساختار فنی، نحوه انتقال قدرت، مصرف سوخت و حتی حس رانندگی تفاوتهای قابلتوجهی دارند. در ادامه، این تفاوتها را دقیق و شفاف بررسی میکنیم.
تفاوت در ساختار و نحوه انتقال قدرت
تفاوت اصلی بین CVT و گیربکس اتوماتیک معمولی، در نوع قطعات و شیوه انتقال قدرت است. گیربکس CVT، پولی و تسمه یا زنجیر فلزی دارد؛ اما گیربکس اتوماتیک معمولی، بر پایه چرخدندههای ثابت و مجموعه کلاچها طراحی شده است.
در جدول زیر، مقایسهای جامع از این دو گیربکس میبینید:
| معیارهای مقایسه | گیربکس CVT | گیربکس اتوماتیک معمولی |
| نوع انتقال قدرت | پیوسته و بدون دنده ثابت | مرحلهای با دندههای مشخص |
| اجزای اصلی | پولی و تسمه یا زنجیر | چرخدنده، کلاچ و تورک کانورتر |
| وقفه در تعویض | تقریباً صفر | محسوس اما کنترلشده |
| پیچیدگی مکانیکی | کمتر | بیشتر |
تفاوت در شتاب و مصرف سوخت
از نظر عملکرد دینامیکی، CVT و گیربکس اتوماتیک معمولی، رفتار متفاوتی دارند. CVT موتور را در دور بهینه نگه میدارد و بههمین دلیل، در سطح شهر بنزین کمتری مصرف میکند؛ اما در شتابگیریهای ناگهانی، اتوماتیکهای معمولی پاسخ تندتری ارائه میدهند.
نگاهی به مهمترین تفاوتهای این دو گیربکس در شتاب و مصرف سوخت:
| شاخصهای فنی | گیربکس CVT | گیربکس اتوماتیک معمولی |
| شتاب صفر تا ۱۰۰(در خودروهای اقتصادی) | حدود ۱۲ تا ۱۴ ثانیه | حدود ۱۰ تا ۱۲ ثانیه |
| مصرف سوخت شهری | ۶.۵ تا ۷.۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر | ۷.۵ تا ۹ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر |
| مصرف سوخت جادهای | پایدار و یکنواخت | بسته به تعویض دنده |
| راندمان دور موتور | بسیار بهینه | متوسط تا بالا |
تفاوت در هزینه نگهداری و تعمیرات
در بحث هزینهها، گیربکس CVT به نگهداری دقیقتر و روغن مخصوص نیاز دارد. اگرچه در حالت عادی خرابی کمتری دارد، اما اگر آسیب ببیند، هزینه تعمیر آن گرانتر از گیربکسهای اتوماتیک تمام میشود.
در نقطه مقابل، گیربکسهای اتوماتیک معمولی، سرویسپذیرتر هستند؛ به این معنی که تعمیرکاران بیشتری با ساختار آنها آشنایی دارند و سرویس آنها بهصرفهتر است.
بیشتر بخوانید: ۱۱ علت روغن ریزی گیربکس
تفاوت در تجربه رانندگی
تجربه رانندگی با این دو گیربکس برای بسیاری از رانندگان کاملاً متفاوت است. CVT حس رانندگی نرم و آرامی دارد، اما در گیربکس اتوماتیک معمولی، حس تعویض دنده و شتابگیری احساس میشود.
برای درک بهتر این موضوع، به جدول زیر نگاه کنید:
| معیارهای تجربه رانندگی | گیربکس CVT | گیربکس اتوماتیک معمولی |
| نرمی حرکت | بسیار بالا | بالا |
| حس تعویض دنده | تقریباً نامحسوس | محسوس |
| مناسب برای رانندگی اسپرت | ضعیف | بهتر |
| مناسب برای ترافیک شهری | بسیار مناسب | مناسب |
عمر مفید گیربکس CVT چقدر است؟
یکی از دغدغههای اصلی خریداران خودروهای مجهز به گیربکس CVT، طول عمر و دوام این سیستم انتقال قدرت است. عمر مفید گیربکس CVT به عوامل مختلفی از جمله کیفیت ساخت، سبک رانندگی و میزان توجه به سرویسهای دورهای بستگی دارد. در این بخش، مفصل به این موضوع میپردازیم.
عمر متوسط گیربکس CVT در شرایط استاندارد
در شرایط رانندگی نرمال و با رعایت سرویسهای دورهای، طول عمر گیربکس CVT زیاد است و بدون مشکل جدی کار میکند. در جدول زیر، به تفکیک شرایط رانندگی به بررسی طول عمر CVT اشاره کردهایم:
| شرایط استفاده | عمر تقریبی |
| رانندگی استاندارد و شهری | ۱۸۰ تا ۲۵۰ هزار کیلومتر |
| رانندگی ترکیبی شهر و جاده | ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار کیلومتر |
| رانندگی پرفشار و غیر اصولی | کمتر از ۱۵۰ هزار کیلومتر |
عواملی که عمر گیربکس CVT را کاهش میدهند
بعضی از رفتارها و شرایط، باعث کاهش طول عمر گیربکس CVT میشوند؛ از جمله مهمترین عواملی که روی طول عمر CVT تأثیر منفی میگذارند، عبارتاند از:
- تأخیر در تعویض روغن گیربکس
- استفاده از روغن نامناسب یا بیکیفیت
- رانندگی پرشتاب و فشار مداوم به خودرو
- بیتوجهی به هشدارها و علائم اولیه خرابی
- حمل بار سنگین با خودروهای مجهز به CVT
بیشتر بخوانید: تعمیر گیربکس دنده ای
نقش سرویس دورهای و تعویض روغن
سرویس دورهای منظم و تعویض بهموقع روغن، مهمترین عامل در افزایش عمر گیربکس CVT محسوب میشود. روغن CVT علاوهبر روانکاری، نقش حیاتی در انتقال صحیح نیرو و خنککاری قطعات دارد. استفاده از روغن توصیهشده توسط سازنده و رعایت بازههای تعویض، هزینههای سنگین تعمیر را تا حد زیادی کاهش میدهد.
چه ماشینهایی گیربکس CVT دارند؟
با افزایش کاربرد گیربکسهای اتوماتیک در بازار خودرو، CVT در خودروهای اقتصادی، شهری و حتی مدلهای نیمهلوکس استفاده میشود. این نوع گیربکس بهدلیل نرمی عملکرد و مصرف سوخت بهینه، در خودروهای داخلی، وارداتی و مونتاژی کاربرد دارد. در ادامه، گروههای مختلف خودروهای مجهز به CVT را بررسی میکنیم.
خودروهای داخلی با گیربکس CVT
در سالهای اخیر، خودروسازان داخلی برای پاسخ به تقاضای بازار، از گیربکس CVT در بعضی از محصولات اتوماتیک استفاده کردهاند. این گیربکسها معمولاً در خودروهای شهری و اقتصادی وجود دارند؛ از جمله:
- ساینا اتوماتیک
- کوییک اتوماتیک
- شاهین اتوماتیک CVT
- بعضی از نسخههای اتوماتیک محصولات سایپا
خودروهای وارداتی و مونتاژی مجهز به CVT
از بین خودروهای وارداتی و مونتاژی، استفاده از گیربکس CVT بسیار گستردهتر است؛ بسیاری از برندهای معتبر جهانی از این سیستم در محصولات اقتصادی و خانوادگی خود استفاده میکنند.
چند نمونه از خودروهای وارداتی و مونتاژی با جعبهدنده CVT:
- جک J4 و J7
- تویوتا کرولا CVT
- میتسوبیشی ASX
- نیسان جوک و نیسان سنترا
- هوندا سیویک (نسخههای CVT)
- چری آریزو (تیپ 5) و تیگو (تیپ 5 سال 1396)
آیا CVT برای خودروهای سنگین مناسب است؟
خیر؛ جعبهدنده CVT برای خودروهای سنگین، پرقدرت یا دارای گشتاور بالا گزینه مناسبی نیست. محدودیت در تحمل گشتاور و حساسیت ساختاری باعث شدهاند که این نوع گیربکس بیشتر در خودروهای سواری سبک و شهری استفاده شود. بههمین دلیل، در خودروهای سنگین، شاسیبلندهای بزرگ یا مدلهای اسپرت قدرتمند، معمولاً از گیربکسهای AT یا سیستمهای پیشرفتهتر استفاده میشود.
گیربکس CVT برای چه کسانی انتخاب مناسبی است؟
انتخاب گیربکس CVT کاملاً به نوع استفاده، سبک رانندگی و انتظارات شما از خودرو بستگی دارد. در جدول زیر، بررسی کردهایم که CVT برای چه افرادی مناسب است:
| شرایط رانندگی | سازگاری با جعبهدنده CVT | توضیح مختصر و مفید! |
| رانندگی شهری و روزمره | کاملاً سازگار | نرمی حرکت و مصرف بنزین کمتر |
| ترافیکهای سنگین | سازگار | حذف تعویض دنده و کاهش خستگی |
| رانندگان آرام و خانوادگی | سازگار | تجربه رانندگی نرم و بیصدا |
| رانندگی اسپرت و هیجانی | ناسازگار | نبود حس تعویض دنده و شتاب انفجاری |
| حمل بار سنگین یا فشار مداوم | ناسازگار | محدودیت تحمل گشتاور |
دستفرمان نرم و آرامش در رانندگی؛ امضای گیربکس CVT
گیربکس CVT را باید نماد رانندگی نرم و آرام در دنیای خودروها دانست. این نوع گیربکس با حذف تعویض دندههای پلهای، مصرف سوخت را در رانندگی شهری کاهش میدهد؛ از طرفی، با وجود آن میتوان رانندگی بیدردسر را در ترافیکهای شلوغ تجربه کرد.
بااینحال، حساسیت در نگهداری، هزینه تعمیر و محدودیت در رانندگی اسپرت، نکاتی هستند که قبل از انتخاب باید به آنها توجه کرد.
اگر سبک رانندگی شما آرام است و روزانه رانندگی میکند، CVT منطقی است. برای آشنایی با سایر موضوعات مرتبط با خودرو، پیشنهاد میکنیم که سایر مطالب «دانستنیهای خودرو تپسی» را هم مطالعه کنید.
سؤالات متداول
۱. آیا گیربکس CVT زود خراب میشود؟ خیر؛ در صورت سرویس منظم و استفاده از روغن مناسب، گیربکس CVT طول عمر بالایی دارد و زودتر از سایر گیربکسها خراب نمیشود.
۲. تعویض روغن گیربکس CVT هر چند وقت یکبار لازم است؟ بسته به توصیه کارخانه تولیدکننده، معمولاً در هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر باید روغن CVT را تعویض کنید.
۳. آیا گیربکس CVT برای سفرهای طولانی مناسب است؟ بله، در رانندگی یکنواخت جادهای عملکرد خوبی دارد؛ اما نباید مداوم تحت فشار شدید قرار بگیرد.
۴. چرا صدای موتور در خودروهای CVT هنگام شتابگیری ثابت میماند؟ زیرا گیربکس CVT دور موتور را در محدوده بهینه نگه میدارد و خبری از تعویض دندههای مرحلهای نیست.
۵. تفاوت اصلی CVT با اتوماتیک معمولی چیست؟ مهمترین تفاوت در انتقال قدرت پیوسته CVT در مقابل دندههای ثابت گیربکس اتوماتیک معمولی است؛ این موضوع روی شتاب، مصرف سوخت و حس رانندگی تأثیر مستقیم دارد.
