انواع ترمز موتورسیکلت
فرقی ندارد سوار اسکوتر برقی باشید یا یک موتور سنگین، در هر صورت ترمز موتورسیکلت آخرین خط دفاعی شما در خیابان است. وقتی ماشین جلویی ناگهان روی ترمز میزند یا عابری بیهوا وارد خیابان میشود، تنها مرز بین شما و تصادفی خطرناک سیستم ترمز است. با این وجود خیلی از موتورسواران تا زمانی که اتفاقی نیفتاده، توجهی به وضعیت ترمز موتورشان ندارند. این راهنمای تپسی بایک کمک میکند انواع ترمز موتورسیکلت را بشناسید و از سالم بودن آن مطمئن شوید.
سیستم ترمز موتور سیکلت چگونه کار میکند؟
سازوکار ترمز موتورسیکلت یک بازی ساده با اصطکاک است که از دو روش مانع حرکت چرخها میشود:
- ترمز کاسهای: نیروی دست یا پا با کابل به کفشکها منتقل میشود. سپس کفشک با چسبیدن به دیواره داخلی کاسه مانع چرخش لاستیک میشود.
- ترمز دیسکی (در موتورهای جدیدتر): نیروی دست یا پا وارد پمپ میشود، فشار در روغن ترمز بالا میرود و در نهایت پیستونهای کالیپر لنت را به دیسک میچسبانند.
ترمز هیدرولیکی بسیار قویتر و دقیقتر از کابل است؛ اما به روغن سالم و هواگیری درست حساستر است.
بیشتر بخوانید: علائم خرابی پمپ روغن موتور سیکلت
تفاوت ترمز جلو و عقب در موتورسیکلت
یک باور غلط و خطرناک بین موتورسواران تازه کار این است که ترمز جلو خطرناک است و باعث کلهکردن موتور میشود؛ غافل از اینکه نقش اصلی را همان لاستیک جلو دارد.
طبق قوانین فیزیک، حین ترمز وزن موتورسیکلت و راکب به سمت جلو پرتاب میشود. این انتقال وزن باعث میشود لاستیک جلو بیشترین چسبندگی را با آسفالت داشته باشد. ترمز عقب بیشتر نقش متعادلکننده و کنترلکننده سرعت را دارد.
| ویژگی | ترمز جلو | ترمز عقب |
| سهم در ترمزگیری | ۷۰ تا ۸۰ درصد | ۲۰ تا ۳۰ درصد |
| کنترل | دستگیره سمت راست فرمان | پدال پایی سمت راست |
| خطر قفل شدن | بالاتر | پایینتر |
| کاربرد اصلی | توقف سریع و اورژانسی | تثبیت و کنترل موتور |
چند نکته مهم:
- در سرعتهای بالا ترمز جلو مهمترین نقش را در کاهش سرعت بازی میکند. در سرعت پایین و حرکت در ترافیک، ترمز عقب برای حفظ تعادل مفیدتر است.
- اتکای صرف روی ترمز عقب در سرعتهای بالا، مسافت ترمزگیری را چندین متر بیشتر میکند.
نقش نیروی دست و پا در انتقال قدرت ترمز
فشار دست روی دستگیره ترمز جلو، روغن داخل سیستم هیدرولیک را تحت فشار قرار میدهد. این فشار از طریق شلنگ به کالیپر میرسد و لنتها را به دیسک میچسباند.
در ترمز عقب نیروی پا همین فرآیند را از طریق پدال انجام میدهد. در سیستمهای کاسهای، نیرو با سیم فلزی منتقل میشود که سادهتر و کمتوانتر است.
ترمزگیری حرفهای حاصل تقسیم هوشمند نیرو بین دست و پا است:
- شرایط عادی: حدود ۷۰٪ جلو، ۳۰٪ عقب
- روی سطح لغزنده: نزدیک به ۵۰٪ جلو، ۵۰٪ عقب با فشار ملایمتر و تدریجی
انواع ترمز موتورسیکلت
موتورسیکلتها بسته به کلاس، قیمت و کاربرد از سیستمهای ترمز متفاوتی استفاده میکنند. در بازار ایران بیشتر با ۴ نوع ترمز موتور سروکار داریم اما دو مورد اول رایجتر هستند:
- ترمز کاسهای (Drum Brake)
- ترمز دیسکی (Disc Brake)
- ترمز ترکیبی یا CBS
- ترمز ABS (با نسخههای تککاناله و دو کاناله)
شناخت انواع ترمز موتورسیکلت به شما کمک میکند هم در خرید تصمیم بهتری بگیرید و هم اصولی از موتور نگهداری کنید.
ترمز کاسهای موتور سیکلت
این مدل قدیمیترین نوع ترمز است و هنوز هم در موتورسیکلتهای اقتصادی و سبک دیده میشود. در ترمز کاسهای کفشکهای ترمز داخل یک محفظه استوانهای (کاسه) قرار دارند. وقتی سیم ترمز کشیده میشود، این کفشکها به دیواره داخلی کاسه فشرده شده و چرخ را متوقف میکنند.
مزایا:
- قیمت ارزانتر
- تعمیر راحتتر و ارزانتر
- نگهداری ساده
- مقاومت بهتر در برابر گِل و آب
معایب:
- قدرت ترمزگیری کمتر
- خفگی در استفاده مداوم به خاطر حبس حرارت
- تعمیر و تعویض زمانبر نسبت به دیسکی
- نیاز به تنظیم مرتب فاصله کفشک و کاسه
ترمز کاسهای معمولاً در موتورسیکلتهای اقتصادی ۱۲۵ تا ۱۵۰ سیسی شهری قدیمی
و برخی طرحهای CG و CDI ساخت داخل بهکار میرود. بهطور معمول ترمز جلو دیسکی
و عقب کاسهای است اما در مدلهای قدیمیتر هر دو چرخ ممکن است کاسهای باشند.
بیشتر بخوانید: علائم خرابی شمع موتور سیکلت
ترمز دیسکی موتورسیکلت
ترمز دیسکی از صفحه فلزی (دیسک) متصل به چرخ و کالیپر تشکیل شده که لنتها را در خود جای میدهد. با فشار دادن دستگیره یا پدال، روغن هیدرولیک پیستونهای کالیپر را به جلو میراند و لنتها دیسک را میگیرند.
چرا ترمز دیسکی ایمنتر است؟
دیسک در معرض هوا قرار دارد و خنکسازی بهتری دارد. سوراخهای روی دیسک هم به دفع سریعتر گرما و البته خارج کردن آب و گرد و غبار کمک میکنند. پس حتی در ترمزگیری مکرر یا سراشیبیهای طولانی قدرت ترمز افت نمیکند. ضمناً سطح اصطکاک بیشتر لنت با دیسک فاصله توقف را کاهش میدهد.
تفاوت عملکرد در سرعتهای بالا
در سرعت ۶۰ کیلومتر بر ساعت، موتور با ترمز دیسکی ۲۰ درصد سریعتر از موتور با ترمز کاسهای متوقف میشود. این تفاوت در سرعتهای بالاتر چشمگیر و تعیینکننده است.
ترمز ترکیبی (CBS) در موتورسیکلت
سیستم ترمز ترکیبی راهکاری هوشمندانه برای تقسیم نیرو بین دو چرخ است. بسیاری از موتورسواران تازهکار از ترمز جلو میترسند و فقط از ترمز عقب استفاده میکنند که باعث سر خوردن موتور میشود. در سیستم CBS وقتی شما پدال یا اهرم ترمز عقب را فشار میدهید، سیستم بهصورت خودکار بخشی از نیروی ترمز را به چرخ جلو هم منتقل میکند.
مزایا برای موتورسواران شهری:
- کاهش فاصله توقف (تا ۳۰ درصد در جاده خیس)؛
- افزایش پایداری موتور؛
- ترمزگیری نرم و متعادل بدون نیاز به مهارت بالا.
این سیستم در اسکوترها و موتورهای شهری مثل هوندا PCX، یاماها NMAX و برخی نسخههای هوندا ویو دیده میشود. CBS جایگزین مهارت راننده نیست اما حاشیه امنیت را بالا میبرد.
ترمز ABS در موتور سیکلت
ترمز ABS با استفاده از سنسورهایی که مدام سرعت چرخها را رصد میکنند، از قفلشدن چرخ هنگام ترمزگیری شدید جلوگیری میکند.
سنسورها بین ۲۵ تا ۱۰۰ بار در ثانیه سرعت چرخ را بررسی میکنند. اگر حین ترمز شدید، سنسور متوجه شود که چرخ در آستانه قفل شدن است، واحد کنترل هیدرولیک فشار ترمز آن چرخ را برای کسری از ثانیه کم میکند تا چرخ دوباره بچرخد. این چرخه آنقدر سریع تکرار میشود که راننده فقط لرزش خفیفی در دستگیره حس میکند.
ABS دو مدل تک ودوکاناله دارد که دومی بهخاطر کنترل کامل روی هر دو چرخ، در جادههای لغزنده یا بارانی تفاوت محسوسی ایجاد میکند.
جدول تفاوت ABS تککاناله و دوکاناله
| نوع ABS | عملکرد | مناسب برای | ویژگی |
| تککاناله | فقط چرخ جلو را کنترل میکند | موتورهای اقتصادی | ارزانتر |
| دوکاناله | هر دو چرخ را مستقل کنترل میکند | موتورهای میانرده و بالا | ایمنتر |
قطعات ترمز دیسکی موتورسیکلت
سیستم ترمز دیسکی از چند قطعه کلیدی تشکیل شده که هر کدام نقش مهمی در ایمنی دارند. آشنایی با این قطعات به شما کمک میکند مشکلات را زودتر تشخیص دهید.
دیسک ترمز موتورسیکلت
دیسک ترمز از فولاد ضد زنگ با آلیاژ کربن بالا یا چدن ساخته میشود. دیسکهای با کیفیت ضخامت اولیه ۴ تا ۶ میلیمتر دارند و حداقل ضخامت مجاز روی آنها حک میشود.
علائم خرابی یا تاب برداشتن:
- لرزش در اهرم ترمز موقع کاهش سرعت
- صدای سایش مداوم
- کاهش قدرت ترمز
- خط و خش عمیق یا تغییر رنگ دیسک (نشانه گرمای زیاد)
اگر ضخامت دیسک به زیر حد مجاز رسیده یا تاب برداشته، باید تعویض شود. تراش دیسک فقط زمانی مجاز است که ضخامت کافی برای تراش وجود داشته باشد.
لنت ترمز موتورسیکلت
لنت ترمز قطعه مصرفی سیستم است و باید دورهای تعویض شود. سه نوع اصلی لنت در بازار داریم که در جدول زیر میبینید:
| نوع لنت | ویژگیها | عمر مفید | مناسب برای |
| ارگانیک | نرم، بیصدا، دوستدار دیسک | ۱۰ تا ۱۵ هزار کیلومتر | رانندگی شهری معمولی |
| نیمهفلزی | تعادل بین عمر و عملکرد | ۱۵ تا ۲۵ هزار کیلومتر | کاربرد عمومی |
| فلزی (سینتر) | مقاوم، قوی، نیاز به گرم شدن | ۲۵ تا ۴۰ هزار کیلومتر | رانندگی اسپرت و آفرود |
زمان مناسب تعویض لنت
نگذارید ضخامت گوشت لنت به زیر ۲ میلیمتر برسد. صدای خرخر فلزی یعنی کار از کار گذشته و آهن لنت در حال تراشیدن دیسک نازنین شماست.
نکته کلیدی: بعد از تعویض لنت با چند ترمزگیری ملایم و کنترلشده آن را آببندی کنید تا سطح لنت و دیسک با هم جفت شوند. ترمز ناگهانی در کیلومترهای اول لنت را لعابدار کرده و کیفیت ترمز را پایین میآورد.
کالیپر ترمز موتورسیکلت
کالیپر محفظهای است که لنتها و پیستونهای هیدرولیک در آن قرار دارند. وظیفه کالیپر تبدیل فشار روغن به نیروی مکانیکی است. کالیپر به دو دسته تک و چند پیستونه تقسیم میشود:
- کالیپر تک پیستونه: از یک طرف به لنت فشار میآورد و در موتورهای ساده کاربرد دارد.
- کالیپر چند پیستونه: فشار را روی سطح لنت یکنواخت توزیع میکند و قدرت ترمزگیری بالاتری دارد. گرانتر است و بیشتر در موتورهای اسپرت و سنگین کاربرد دارد.
شلنگ و روغن ترمز موتورسیکلت
شلنگ ترمز وظیفه انتقال فشار روغن از پمپ به کالیپر را دارد. شلنگهای لاستیکی معمولی با گذشت زمان باد میکنند و فشار را هدر میدهند. شلنگهای استیل بافته (Braided) مقاومت بیشتر و ترمزگیری دقیقتری دارند.
اهمیت کیفیت روغن ترمز
روغن ترمز با مشخصات DOT3، DOT4 یا DOT5.1 در موتورسیکلتها استفاده میشود. این روغن جاذب رطوبت است و اگر آب داخلش زیاد شود، در ترمزگیریهای شدید ترمز خالی میکند. بنابراین روغن ترمز موتور را هر ۲ سال یا ۲۰ هزار کیلومتر تعویض کنید.
نشانههای هوا گرفتن سیستم ترمز:
- اهرم نرم و بیحس یا به اصطلاح اسفنجی میشود؛
- نیاز به فشار بیشتر برای ترمزگیری؛
- پایین رفتن بیش از حد دستگیره؛
- قدرت ترمز با چندبار پمپ کردن بهتر میشود (نشانه کلاسیک).
هواگیری ترمز کار حساسی است و اگر تجربهاش ندارید، اینکار را به تعمیرکار متخصص بسپارید.
بیشتر بخوانید: علت خفه کردن موتور سیکلت
تفاوت سیستم ترمز دیسکی و کاسهای در موتورسیکلت
برای اینکه یک جمعبندی دقیق از تفاوت سیستم ترمز دیسکی و کاسهای در موتور داشته باشیم، جدول زیر را ببینید:
| معیار مقایسه | ترمز دیسکی | ترمز کاسهای |
| ایمنی | بالا | متوسط |
| قدرت ترمزگیری | عالی | قابل قبول |
| عملکرد در باران | خوب | متوسط |
| هزینه تعمیر | بالاتر | پایینتر |
| سهولت نگهداری | نیاز به دقت بیشتر | سادهتر |
| مناسب برای | موتورهای سنگین، مسیرهای پرترافیک یا شیبدار | رانندگی شهری و مدلهای اقتصادی |
نشانههای خرابی سیستم ترمز موتور سیکلت
- کاهش قدرت ترمز: اگر فاصله توقف زیاد شده، احتمالاً لنتها شیشهکردهاند یا روغن خاصیتش را از دست داده.
- صداهای غیرعادی: صدای جیغ از کیفیت پایین لنت یا کثیفی است، اما صدای خرخر یعنی لنت تمام کرده و ساییدگی فلز دارید.
- لرزش هنگام ترمزگیری: علامت قطعی تاب داشتن دیسک ترمز است. دیسک تابدار باعث میشود لنتها عقب و جلو بروند و ارتعاش به فرمان منتقل شود.
- نشتی روغن: خیسی اطراف کالیپر یا شلنگها را جدی بگیرید. افت فشار روغن مساوی است با خالی کردن ترمز.
نکات مهم برای افزایش عمر سیستم ترمز موتورسیکلت
نگهداری از انواع ترمز موتورسیکلت پیچیده نیست، اما نظم میخواهد. با رعایت چند نکته ساده عمر قطعات را دو برابر کنید.
زمانبندی سرویس
- هر ۲ هفته یا ۵۰۰ کیلومتر: بازدید چشمی لنت، نشتی روغن، بررسی عملکرد اهرم و پدال؛
- هر ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ کیلومتر: تمیزکاری اطراف کالیپر و دیسک، چک سایش دیسک؛
- هر ۱ تا ۲ سال: تعویض روغن ترمز و هواگیری کامل؛
- تعویض لنت: بسته به نوع لنت بین ۱۰ تا ۴۰ هزار کیلومتر.
اشتباهات رایج موتورسواران
- ترمزگیری فقط با چرخ عقب؛
- نگه داشتن مداوم دست روی دستگیره ترمز؛
- عادت بد نیمکلاچ و نیمترمز رفتن در ترافیک؛
- استفاده از لنت یا روغن ترمز بیکیفیت؛
- نادیده گرفتن صدای سوت لنت.
تأثیر سبک رانندگی روی ترمز
ترمزگیری تدریجی به جای توقف ناگهانی عمر لنت و دیسک را تا ۴۰ درصد افزایش میدهد. همچنین ترمزگیری با هر دو چرخ به صورت متعادل، ساییدگی یکنواختتری ایجاد میکند.
کدام نوع ترمز موتورسیکلت انتخاب بهتری است؟
انتخاب سیستم ترمز به نوع کاربری شما بستگی دارد، اما در هر صورت سمت مدلهای با ترمز جلو کاسهای نروید:
- موتورهای شهری و اسکوتر: ترمز دیسکی جلو و کاسهای عقب کافی است. اگر بودجه اجازه میدهد، سراغ مدلهای با ترمز CBS بروید.
- موتورهای میانرده (۱۵۰ تا ۳۰۰ سیسی): ترمز دیسکی جلو و عقب توصیه میشود. ABS تککاناله ارزش هزینه اضافه را دارد.
- موتورهای سنگین و اسپرت: ABS دوکاناله و ترمز دیسکی با کالیپر چند پیستونه حرف ندارد.
یادتان باشد بهترین ترمز دنیا هم اگر به درستی سرویس نشود، کارایی ندارد؛ پس هوای ترمز را داشته باشید تا در لحظه حساس هوایتان را داشته باشند.
سوالات متداول
هر چند وقت یکبار روغن ترمز موتورسیکلت را عوض کنم؟
روغن ترمز هر ۲۰ هزار کیلومتر باید تعویض شود. حتی اگر با آن حرکت نمیکنید بعد از حداکثر ۲ سال باید عوض شود.
چطور بفهمم لنت موتورسیکلت نیاز به تعویض دارد؟
وقتی ضخامت ماده اصطکاکی به ۲ میلیمتر برسد، زمان تعویض است. صدای سوت هنگام ترمزگیری هم نشانه ساییدگی لنت است.
تفاوت ترمز CBS و ABS چیست؟
CBS فقط نیروی ترمز را بین جلو و عقب توزیع میکند اما ABS از قفل شدن چرخ جلوگیری میکند. CBS مکانیکی است و ABS الکترونیکی.
آیا ترمز ABS برای موتورسیکلت ضروری است؟
ضروری نیست اما توصیه میشود چون در جادههای خیس یا ترمزگیری اضطراری از قفلشدن چرخ جلوگیری میکند.
