سیستم خنک‌کننده ماشین از اجزای مختلفی تشکیل شده‌است. این سیستم نقش مهمی در عملکرد فنی ماشین دارد. اگر دمای موتور بیش از اندازه بالا رفته یا حتی کم شود، آسیب می‌بیند. این سیستم قرار است دمای موتور را در حد استاندارد نگه دارد. یکی از قطعات مهم این سیستم فن است. در این مقاله از وبلاگ تپسی قرار است به یکی از رایج‌ترین مشکلات فن خودرو یعنی دلایل یکسره شدن فن خودرو بپردازیم و راه تعمیر آن را بازگو کنیم.
فن خودرو چیست و چطور کار می‌کند؟
در ابتدا بهتر است با وظیفه و اجزای فن خودرو آشنا شویم. فن خودرو (یا فن خنک‌کننده) یکی از اجزای سیستم خنک‌کننده موتور است که وظیفه دارد دمای موتور را در محدوده‌ای ایمن نگه دارد. موتور خودرو هنگام کار کردن گرمای زیادی تولید می‌کند و اگر این گرما به درستی تخلیه نشود، می‌تواند به موتور آسیب بزند.
اما این قطعه چطور باعث کاهش دمای موتور می‌شود؟
موتور خودرو توسط مایع خنک‌کننده، خنک می‌شود. این مایع گرما را از موتور جذب کرده و آن را به رادیاتور منتقل می‌کند. در رادیاتور، گرما به هوای اطراف منتقل می‌شود.
فن در پشت یا جلوی رادیاتور نصب می‌شود و وظیفه دارد هوای خنک را به سمت رادیاتور هدایت کند تا فرآیند انتقال گرما بهینه‌تر انجام شود، مخصوصاً زمانی که خودرو در ترافیک یا شرایط بدون جریان هوای طبیعی است.
بیشتر بخوانید: هواگیری رادیاتور ماشین
آشنایی با انواع فن خودرو
در ماشین‌های مختلف و با توجه به تکنولوژی ساخت، انواع مختلفی از فن مورد استفاده قرار می‌گیرد که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
· فن مکانیکی
این مدل توسط تسمه‌ای که به موتور متصل است کار می‌کند و با سرعت موتور می‌چرخد. استفاده از این نوع فن در خودروهای قدیمی‌تر رایج است.
· فن الکتریکی
این نوع فن در خودروهای مدرن استفاده می‌شود و با کمک موتور الکتریکی و سنسور دما کنترل می‌شود. زمانی که دمای مایع خنک‌کننده از حد مجاز بالاتر رود، فن به طور خودکار روشن می‌شود.
اجزای تشکیل دهنده فن خودرو چیست؟
فن خودرو از اجزای مختلفی تشکیل شده که آشنایی با هرکدام می‌تواند به عیب‌یابی و تعمیر آن کمک کند.
· پره‌های فن
پره‌ها بخش اصلی فن هستند که برای هدایت جریان هوا به سمت رادیاتور طراحی شده‌اند. این قطعات معمولاً از مواد مقاوم مانند پلاستیک فشرده یا فلز ساخته می‌شوند.
· موتور فن
موتور قلب فن خودرو است. این قطعه انرژی لازم برای حرکت فن را مهیا می‌کند. در فن‌های الکتریکی، موتور از انرژی برق خودرو تغذیه می‌کند.
· قاب یا محفظه فن
این قاب اطراف پره‌های فن قرار دارد و به هدایت بهتر جریان هوا کمک می‌کند. همچنین از آسیب‌دیدن فن و اجزای دیگر جلوگیری می‌کند.
· سنسور دما
این قطعه دمای مایع خنک‌کننده را اندازه‌گیری کرده و اطلاعات را به واحد کنترل (ECU) ارسال می‌کند. بر اساس دمای ثبت‌شده توسط سنسور دما، فن روشن یا خاموش می‌شود.
بیشتر بخوانید: دلایل خرابی بخاری خودرو
· رله فن
رله یک سوئیچ الکتریکی که جریان برق موتور فن را کنترل می‌کند. وقتی ECU فرمان می‌دهد، رله برق موتور فن را فعال یا غیرفعال می‌کند.
· تسمه و کلاچ (برای فن‌های مکانیکی)
در فن‌های مکانیکی، تسمه نیروی چرخشی موتور را به فن منتقل می‌کند. کلاچ فن نیز سرعت فن را بر اساس دمای موتور تنظیم می‌کند. وقتی دما پایین است، کلاچ ارتباط فن و موتور را قطع می‌کند.
· سیم‌کشی و کانکتورها
وظیفه انتقال جریان برق به موتور فن را بر عهده دارند. خرابی سیم‌کشی می‌تواند باعث کار نکردن فن شود.
· فیوز
فیوز در مسیر برق فن قرار دارد و از آسیب‌های ناشی از جریان بیش از حد جلوگیری می‌کند. در صورت سوختن فیوز، فن کار نخواهد کرد.
این اجزا با همکاری یکدیگر تضمین می‌کنند که فن در زمان مناسب روشن شده و از داغ شدن موتور جلوگیری کند. اگر هر یک از این اجزا دچار مشکل شوند، عملکرد فن مختل خواهد شد و ممکن است باعث افزایش دمای موتور شود. افزایش دمای موتور می‌تواند خسارات فراوانی به سیستم فنی ماشین تحمیل کند از جمله سوختن واشر سرسیلندر، آسیب به سیلندرها و …
دلایل یکسره شدن فن خودرو
یکی از آسیب‌هایی که می‌تواند عملکرد سیستم خنک‌کننده ماشین را مختل کند، یکسره شدن فن است. در ادامه دلایل یکسره شدن فن خودرو را مرور می‌کنیم.
1. خرابی سنسور دما از دلایل یکسره شدن فن خودرو
سنسور دما وظیفه اندازه‌گیری دمای مایع خنک‌کننده را بر عهده دارد و اطلاعات را به ECU ارسال می‌کند. اگر سنسور دما خراب شود یا سیگنال اشتباه به ECU بفرستد (مثلاً دمای بیش از حد را نشان دهد)، ECU تصور می‌کند که موتور بیش از حد گرم شده و فن را به‌صورت مداوم روشن نگه می‌دارد.
2. خرابی رله فن
همانطور که توضیح دادیم رله جریان برق را بین ECU و موتور فن کنترل می‌کند. اگر رله گیر کند یا خراب شود، ممکن است به‌صورت دائم برق را به موتور فن ارسال کند و باعث یکسره شدن فن خودرو شود.
3. اختلال در واحد کنترل الکترونیکی از دلایل خرابی فن خودرو
ECU مسئولیت کنترل زمان روشن و خاموش شدن فن را بر اساس داده‌های سنسور دما بر عهده دارد. خرابی در نرم‌افزار یا سخت‌افزار ECU می‌تواند باعث شود که فن به اشتباه به‌صورت دائم روشن بماند.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان تعویض ضد یخ خودرو
4. اتصال کوتاه در سیم‌کشی یا مدار الکتریکی
اگر سیم‌های مربوط به فن یا مدار آن دچار اتصال کوتاه شوند، ممکن است جریان برق دائمی به موتور فن ارسال شود و باعث یکسره شدن فن خودرو شود.
5. خرابی سوئیچ یا مدار تهویه مطبوع
در برخی خودروها، فن خنک‌کننده همزمان با روشن شدن سیستم تهویه مطبوع (AC) شروع به کار می‌کند. اگر سوئیچ یا مدار مربوط به AC خراب شود، این مشکل از دلایل یکسره شدن فن خودرو است.
6. خرابی ترموستات از دلایل یکسره شدن فن خودرو
اگر ترموستات در وضعیت باز گیر کند و مایع خنک‌کننده دائماً در حال جریان باشد، موتور دیرتر به دمای مطلوب می‌رسد یا خنک‌تر از حد معمول باقی می‌ماند. در این حالت، ECU ممکن است فن را برای جبران وضعیت، یکسره روشن نگه دارد. خرابی ترموستان از دلایل یکسره شدن فن خودرو است.
7. تنظیمات اشتباه در سیستم خودرو
در برخی موارد ممکن است یک تنظیم اشتباه در سیستم ECU (مثلاً پس از تعمیر یا برنامه‌ریزی مجدد) باعث شود فن مداوم روشن بماند.
8. دمای بیش از حد موتور از دلایل یکسره شدن فن خودرو
اگر موتور به دلایلی مانند کمبود مایع خنک‌کننده، مسدود شدن رادیاتور یا خرابی پمپ آب بیش از حد گرم شود، ECU ممکن است به طور مداوم فن را روشن نگه دارد.
9. نشتی مایع خنک‌کننده
یکی از دلایل یکسره شدن فن خودرو نشتی و کاهش مایع خنک‌کننده است. وقتی این مایع کاهش یابد، فن خودرو باید بیشتر کار کند تا دمای موتور کاهش پیدا کند.
10. خرابی رادیاتور
رادیاتور خودرو از اجزای مختلفی تشکیل شده که خرابی هرکدام می‌تواند کل سیستم خنک‌کننده خودرو را مختل کند. ساییدگی و پارگی شلنگ‌های رادیاتور یکی از دلایل مهم یکسره شدن فن خودرو است.
11. ایراد در سیم‌کشی فن ماشین
سیم‌ها در فن خودرو وظیفه دارند سیگنال‌های سنسور دما را به ECU منتقل کند. اگر سیم‌کشی قطع و وصل شود یا دچار اتصال کوتاه شود، سیگنال‌های نادرستی به ECU منتقل می‌کند.
بیشتر بخوانید: معرفی بهترین مایع خنک کننده موتور
راه تشخیص یکسره شدن فن خودرو
برای تشخیص و حل این ایراد باید به یک متخصص مراجعه کنید. متخصصین نیز به طور معمول موارد زیر را بررسی می‌کنند:
- بررسی سنسور دما با ابزار دیاگ.
- تست رله فن با جدا کردن آن و بررسی عملکرد فن.
- بررسی ECU و اطمینان از عدم وجود خطاهای نرم‌افزاری.
- بررسی سیم‌کشی و اتصالات برای تشخیص اتصال کوتاه.
- تست بررسی عملکرد سیستم تهویه مطبوع و سوئیچ‌های مربوطه.
چرا فن خودرو پس از خاموش کردن ماشین روشن می‌ماند؟
روشن ماندن فن خودرو پس از خاموش کردن موتور یک ویژگی عادی در بسیاری از خودروهای مدرن است و به معنای وجود مشکلی در سیستم خنک‌کننده نیست، مگر اینکه مدت زمان روشن ماندن بیش از حد باشد. در ادامه علت این مشکل را توضیح می‌دهیم.
· خرابی سنسور دما
اگر سنسور دما سیگنال اشتباه به ECU ارسال کند، ممکن است ECU تصور کند موتور هنوز داغ است و فن را روشن نگه دارد.
· مشکل در رله فن
رله ممکن است در وضعیت گیر کرده باشد و برق را به صورت مداوم به فن ارسال کند، و باعث شود حتی پس از خاموش شدن موتور، فن کار کند.
· خرابی ECU دلیل روشن ماندن فن بعد از خاموش کردن ماشین
– اختلال در واحد کنترل الکترونیکی خودرو (ECU) یا سیستم کنترل فن می‌تواند باعث روشن ماندن غیرعادی فن شود.
· اتصال کوتاه در سیم‌کشی
سیم‌کشی معیوب یا اتصال کوتاه ممکن است باعث روشن ماندن دائم فن شود، حتی زمانی که خودرو خاموش است.
· دمای بیش از حد موتور
اگر موتور بیش از حد داغ شده باشد (به دلیل کمبود مایع خنک‌کننده، مسدود شدن رادیاتور یا خرابی ترموستات)، ECU ممکن است فن را برای مدت طولانی‌تری روشن نگه دارد.
بیشتر بخوانید: ۹ نشانه خرابی واتر پمپ
سوالات متداول
1. آیا یکسره شدن فن خودرو همیشه به معنای خرابی است؟
خیر، یکسره شدن فن همیشه به معنای وجود خرابی نیست. در برخی شرایط طبیعی، مانند داغ بودن بیش از حد موتور یا استفاده از سیستم تهویه مطبوع، فن ممکن است مدت بیشتری روشن بماند. اما اگر این وضعیت مداوم باشد، باید بررسی شود.
2. آیا خرابی سنسور دما باعث یکسره شدن فن می‌شود؟
بله، خرابی سنسور دما یکی از دلایل اصلی یکسره شدن فن است. اگر سنسور دما اطلاعات اشتباهی (مانند دمای بالا) به ECU ارسال کند، فن به‌طور مداوم کار خواهد کرد.
3. چگونه می‌توان فهمید رله فن خراب است؟
اگر رله خراب باشد، ممکن است فن به‌صورت دائم کار کند یا اصلاً روشن نشود. با جدا کردن رله از سیستم و بررسی عملکرد فن، می‌توان از سلامت یا خرابی آن مطمئن شد.
4. آیا سیستم تهویه مطبوع (AC) می‌تواند باعث یکسره شدن فن شود؟
بله، اگر سیستم تهویه مطبوع فعال باشد یا سوئیچ آن خراب شود، ممکن است فن به‌طور دائم کار کند، حتی زمانی که نیازی به خنک کردن موتور نیست.
5. چطور می‌توان اتصال کوتاه در سیم‌کشی فن را تشخیص داد؟
اتصال کوتاه در سیم‌کشی با بررسی دستی یا استفاده از ابزارهای مخصوص الکتریکی (مانند مولتی‌متر) قابل تشخیص است. اگر سیم‌کشی یا مدار دچار اتصال کوتاه باشد، فن ممکن است دائماً برق دریافت کند.
6. اگر فن خودرو پس از خاموش کردن موتور روشن بماند، آیا این طبیعی است؟
در بسیاری از خودروهای مدرن، روشن ماندن فن پس از خاموش شدن موتور طبیعی است و معمولاً برای خنک کردن موتور یا سیستم AC طراحی شده است. اما اگر این حالت طولانی‌مدت باشد، باید بررسی شود.
7. آیا کمبود مایع خنک‌کننده می‌تواند باعث یکسره شدن فن شود؟
بله، کمبود مایع خنک‌کننده می‌تواند باعث افزایش دمای موتور شود. در این حالت، ECU برای جلوگیری از گرم شدن موتور، فن را به‌صورت مداوم روشن نگه می‌دارد.