علائم خرابی استپر خودرو + معرفی دلایل
هر وقت دور موتور در حالت درجا بی‌دلیل بالا و پایین برود یا ماشین بلافاصله پس از استارت خاموش شود، اولین قطعه‌ای که زیر ذره‌بین می‌رود «استپر خودرو» است. این قطعه کوچک نقش رگولاتوری بسیار حساس را بازی می‌کند که با کوچکترین انحرافی، تجربه رانندگی نرم را به کل از بین میبرد. در این راهنما در بلاگ تپسی علائم خرابی استپر خودرو را موشکافی می‌کنیم، تا اگر روزی موتور ماشین ناکوک بود، بدانید باید سراغ کدام قطعه بروید.
استپر خودرو چیست؟
استپر خودرو (Stepper Motor) که مکانیک‌های قدیمی به آن «استپ موتور» هم می‌گویند، میزان هوای ورودی به موتور را در دور آرام تنظیم می‌کند. یعنی وقتی پدال گاز فشرده نیست، استپر با کنترل دقیق هوای بای‌پسِ دریچه گاز موتور را روی ۸۰۰ تا ۹۰۰ دور در دقیقه نگه می‌دارد.
استپر خودرو در نزدیکی دریچه گاز یا روی منیفولد ورودی هوا نصب شده و به واحد کنترل الکترونیکی موتور (ECU) متصل است. برخلاف تصور عموم، استپر نه یک موتور الکتریکی ساده بلکه موتور پله‌ای است که با دریافت فرمان از ECU، به صورت دقیق و پله‌پله حرکت می‌کند. این حرکت پله‌ای باعث باز و بسته شدن یک سوپاپ مخروطی می‌شود که روی مسیر هوای بای‌پس دریچه گاز سوار است.
به بیان ساده‌تر استپر حکم شیر آب موتور را دارد؛ اگر دور موتور پایین باشد، بیشتر باز می‌شود تا هوای بیشتری به سیلندرها برسد و اگر دور موتور بالا برود، کمتر باز می‌شود تا تعادل حفظ شود.
استپرها دو نوع کلی دارند:
- استپر موتور خطی (که با حرکت خطی مسیر هوا را تنظیم می‌کنند).
- استپرهای چرخشی (که با چرخش شفت میزان هوای ورودی را کم و زیاد می‌کنند).
اکثر خودروهای امروزی از نوع چرخشی آن استفاده می‌کنند چون دقت بالاتری دارد.
وظیفه استپر خودرو چیست؟
قبل از آشنایی با علائم خرابی استپر خودرو ، بهتر است با وظیفه این قطعه آشنا شوید. وظیفه اصلی استپر خودرو حفظ پایداری موتور در دور آرام است. این قطعه تضمین می‌کند موتور در شرایط مختلف از جمله دمای پایین، بار اضافی (مانند روشن بودن کولر) یا توقف طولانی نرم و بدون لرزش کار کند. به‌طور خلاصه وظایف استپر خودرو شامل این موارد است:
- تنظیم دور آرام موتور: استپر خودرو با کنترل میزان هوای ورودی دور موتور را در محدوده‌ای مشخص ( بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ دور در دقیقه) نگه می‌دارد.
- کاهش مصرف سوخت: وقتی موتور سرد است، استپر هوای بیشتری می‌فرستد تا احتراق کامل شده و از هدر رفت سوخت جلوگیری شود.
- روشن ماندن موتور: در شرایطی مثل روشن بودن کولر یا بخاری که بار اضافی به موتور وارد می‌شود، استپر موتور از افت دور موتور و خاموش شدن آن جلوگیری می‌کند.
- بهبود عملکرد در شرایط خاص: استپر خودرو در دمای پایین یا هنگام استارت در سرما، با افزایش هوای ورودی به گرم شدن سریع‌تر موتور کمک می‌کند.
- جلوگیری از لرزش موتور: اگر استپر نباشد، موقع درجا کار کردن موتور یا خاموش می‌شود یا مثل ماشین‌های کاربراتوری قدیمی گاز اضافی می‌خورد.
- تعویض دنده نرم: در خودروهای دنده‌ای استپر کمک می‌کند تا هنگام فشردن کلاچ و رها کردن پدال گاز، تعویض دنده نرم باشد و موتور خاموش نشود.
علائم خرابی استپر خودرو چیست؟
خرابی استپر خودرو یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد و مثل بیماری اول علائمش را نشان می‌دهد. تشخیص به‌موقع علائم خرابی استپر از بروز مشکلات جدی‌تر و هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌کند:
- نوسان دور موتور از علائم خرابی استپر خودرو: در حالت درجا عقربه دور موتور بی‌دلیل بالا و پایین می‌رود یا روی بالای ۲۰۰۰ دور در دقیقه گیر می‌کند.
- خاموش شدن ناگهانی: پس از رها کردن پدال گاز به‌ویژه در ترافیک یا پشت چراغ قرمز ماشین خودبه‌خود خاموش می‌شود. اینجا دیگر خرابی استپر موتور به بیشترین حد خودش رسیده.
- استارت سخت: در روزهای سرد موتور روشن شده اما بلافاصله خاموش می‌شود.
- افزایش مصرف سوخت از علائم خرابی استپر خودرو: این مشکل به خاطر پاشش سوخت اضافه برای جبران هوای ناکافی اتفاق می‌افتد.
- لرزش کابین و فرمان: استپ خودرو روی منیفولد ورودی قرار دارد. اگر رسوبات و کربن در استپر جمع شود، باعث تکان موتور شده و لرزش به اتاق منتقل می‌شود.
- روشن شدن چراغ چک: در بعضی خودروها بعد از خرابی استپ موتور چراغ چک با ثبت خطای P0505 یا (Idle Control System Malfunction) یا کدهای مشابه روشن می‌شود.
- افت دور موتور از علائم خرابی استپر خودرو: به محض روشن کردن کولر یا بخاری AC دور موتور به خاطر توان ناکافی کاهش پیدا می‌کند.
- تاخیر در واکنش: پدال گاز هنگام شروع حرکت یا حین معکوس کردن دنده کمی تاخیر دارد.
دلایل خرابی استپر خودرو
بعد از آشنایی با علائم خرابی استپر خودرو ، بهتر است بدانید که خرابی استپر خودرو به دلیل مشخصی اتفاق می‌افتد. با اطلاع از این موارد می‌توانید عمر مفید این قطعه و سلامت کلی موتور را بالا ببرید:
- تجمع رسوبات و آلودگی از دلایل خرابی استپر خودرو: متهم ردیف اول در خرابی استپر خودرو ورود ذرات گرد و غبار، بخار روغن یا رسوبات ناشی از بنزین بی‌کیفیت است. در این حالت نوک استپر دچار گرفتگی شده و به درستی باز و بسته نمی‌شود.
- خرابی سنسورهای مرتبط: استپر بر اساس سیگنال دریافتی از سنسورهای دمای آب (ECT)، دور موتور (RPM) و دریچه گاز (TPS) میزان هوای ورودی را تنظیم می‌کند. اگر هر کدام از این سنسورها اطلاعات اشتباه به ECU بفرستند، دستورات نادرستی به استپر می‌رسد و زودتر از موعد کارایی‌اش را از دست می‌دهد.
- فرسودگی استپر: آرمیچر و بوش داخلی استپر در برابر حرارت مداوم منیفولد و ارتعاش موتور مقاومت محدودی دارند. به‌مرور زمان این قطعات دچار ساییدگی یا خرابی شده و عملکرد صحیح استپر را مختل می‌کنند.
- نوسان برق از دلایل خرابی استپر خودرو: موتور استپر از طریق رله‌ها و مدارهای الکتریکی تغذیه می‌شود. اگر سیستم برق خودرو مشکل داشته باشد (مثلاً در اثر اتصالی ولتاژ ورودی به استپر بیش از حد استاندارد شود)، بوبین داخلی استپر می‌سوزد.
- استفاده نادرست از خودرو: مواردی مثل خاموش کردن ناگهانی ماشین در دور موتور بالا یا استفاده از قطعات غیراستاندارد در سیستم سوخت‌رسانی فشار مضاعفی به استپر وارد کرده و عمر مفید آن را کاهش می‌دهد.
هزینه تعمیر استپر خودرو
پرسش رایج هنگام مواجهه با علائم خرابی استپر این است که «آیا باید حتماً آن را تعویض کرد یا شست‌وشو کافی است؟» و البته مهم‌تر از آن هزینه تعمیر استپر چقدر است؟
خبر خوب اینکه استپر در بسیاری از خودروهای داخلی (دنا، سمند EF7، پژو ۲۰۶ تیپ ۵5، پژو ۲۰۷ پژو 405 SLX، تیبا، ساینا، کوییک و انواع پراید) ساختار یکسانی دارد و از نظر قیمتی تفاوتی باهم ندارند.
- هزینه شست‌وشوی استپر: اگر مشکل از رسوبات و آلودگی‌ها باشد، با تمیز کردن می‌توان مشکل استپر برطرف کرد. دستمزد این کار در تعمیرگاه‌های مجاز حدود ۲۰۰ هزار تومان است. اگر اطلاعات فنی دارید، خودتان هم می‌توانید با اسپری انژکتور و کمی حوصله این کار را در خانه انجام دهید.
- قیمت استپر: اگر استپر خراب شده قیمت قطعه نو برای اغلب خودروهای یادشده، حدود ۴۰۰ هزار تومان است. این مبلغ بسته به برند قطعه کمی متفاوت است.
- هزینه تعویض استپر خودرو: این مبلغ بسته به مدل خودرو و پیچیدگی دسترسی به محل استپر متفاوت است. به‌طور میانگین هزینه تعویض استپر توسط تعمیرکاران حرفه‌ای حدود ۳۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود.
روی‌هم‌رفته هزینه نگهداری و تعمیر استپر آن‌قدر زیاد نیست؛ مخصوصاً اگر به موقع سرویسش کنید و از ورود آب و آلودگی به داخل آن جلوگیری نمایید.
لیست قیمت استپر موتور خودرو
| مدل خودرو | قیمت (تومان) |
| پراید (بوش) | ۳۵۰٬۰۰۰ |
| تیبا، کوییک، ساینا (شرکتی) | ۴۵۰٬۰۰۰ |
| پژو ۴۰۵ (کروز) | ۴۵۰٬۰۰۰ |
| سمند EF7 و ۲۰۶ تیپ ۵ (کروز) | ۶۵۰٬۰۰۰ |
| تندر L90، وانت نیسان زامیاد | ۴۲۰٬۰۰۰ |
نحوه تست خرابی استپر خودرو
برای تست خرابی استپر خودرو باید موتور خودرو گرم باشد. بعد از آن در حالی‌که موتور ماشین روشن است، باید پا را روی پدال ترمز بگذارید و آن را نگه دارید.
در قدم بعدی ماشین را در دنده ۵ قرار داده و پدال کلاچ را به آرامی رها کنید. رها کردن پدال باید بسیار آرام‌تر از حالت عادی باشد.
اگر دور موتور بلافاصله پایین آمد و ماشین خاموش شد، یعنی استپ خودرو خراب است. اما اگر توان از دست رفته را سریع جبران کرد و صدای موتور عوض شد، یعنی استپر سالم است و نیازی به تعویض ندارد.
توجه داشته باشید که در ماشین‌هایی اتوماتیک دور موتور پس از این که شیفتر در حالت D یا R پایین می‌آید، موتور خودرو خاموش خواهد شد.
برای تست دقیق‌تر از دستگاه دیاگ استفاده کنید. این دستگاه با اتصال ECU کدهای خطای مربوط به استپر را نمایش می‌دهد. برای مثال کدهای P0505 یا P0507 به مشکلات استپر اشاره دارند.
نحوه شست‌وشوی استپر خودرو
قبل از اینکه سراغ تعویض استپر بروید، شاید با یک تمیزکاری ساده جان دوباره‌ای به آن ببخشید. شست‌وشوی استپر کار چندان پیچیده‌ای نیست و حتی اگر فنی هم نیستید، با رعایت چند نکته در خانه هم می‌توانید انجامش دهید.
وسایل مورد نیاز:
- اسپری انژکتور شور (نوع خشک‌شونده مثل CRC یا مشابه)
- پیچ‌گوشتی دوسو یا ستاره‌ای (بسته به نوع استپر خودرو)
مراحل شست‌وشوی استپر خودرو
- استپر را پیدا کنید: معمولاً روی منیفولد هوا یا نزدیک دریچه گاز نصب شده؛ مثلاً در پژو ۴۰۵ کنار استارت است و در سمند EF7 بالای دریچه گاز قرار دارد.
- برق را قطع کنید: سوئیچ را کامل ببندید و کانکتور برقی استپر (یک سوکت ۴ یا ۶ پین) را با احتیاط دربیاورید. اگر زبانه‌اش سفت بود، با نوک پیچ‌گوشتی آهسته آزادش کنید.
- استپر را باز کنید: معمولاً با ۲ یا ۳ پیچ آلن یا دوسو بسته شده. آن‌ها را باز کنید اما حواستان باشد واشر دورش پاره نشود.
- شست‌وشو با اسپری: نازل اسپری را برای چند ثانیه به داخل مجرای هوای استپر بگیرید. ۵ دقیقه صبر کنید تا حلال آلودگی‌ها را کامل شل کند. حالا با کمپرسور یا فوت قطعه را خشک کنید. بهتر است با پارچه یا دستمال داخلش را تمیز نکنید؛ چون به آرمیچر داخلی آسیب می‌زند.
- مونتاژ مجدد: اگر واشر یا اورینگ دور استپر پاره شده، عوضش کنید. استپر را سرجایش بسته و سوکت برق را وصل کنید. سوئیچ را باز کنید (بدون استارت) و ۳۰ ثانیه صبر کنید تا ECU خودش را ریست کند.
- تست نهایی: ماشین را روشن کنید. اگر دور آرام بلافاصله صاف شد و دیگر ریپ نزد یا خاموش نشد یعنی کارتان درست بوده! اگر مشکل رفع نشد، مشکل از داخل برد یا موتور استپر است و باید عوض شود.
نکته: از بنزین، نفت یا الکل برای تمیز کردن استپر استفاده نکنید، چون عایق سیم‌پیچ‌ها را از بین میبرد.
نگهداری استپر خودرو
خرابی استپر خودرو علائم مشخصی مثل نوسان دور موتور، خاموش شدن ناگهانی، افزایش مصرف سوخت، لرزش کابین و روشن شدن چراغ چک را نشان می‌دهد. این مشکلات اغلب ناشی از تجمع رسوبات، خرابی سنسورهای مرتبط، فرسودگی قطعات، یا نوسانات برقی است.
با تشخیص به‌موقع این علائم و اقداماتی مانند شست‌وشو یا تعویض استپر، می‌توان از هزینه‌های اضافی و آسیب‌های جدی‌تر به موتور جلوگیری کرد. هزینه تعویض استپر در خودروهای داخلی زیاد نیست و هزینه چندانی روی دست‌تان نمی‌گذارد.
سوالات متداول
- آیا می‌توان بدون استپر حرکت کرد؟ بله، اما به سختی! وقتی گاز بدهید دریچه گاز کمی باز شده و موتور نفس می‌کشد؛ ولی همین‌که گاز را ول کنید، احتمال خاموش شدن زیاد است.
- هرچند وقت یکبار استپر را تمیز کنم؟ اگر سوخت بی‌کیفیت می‌زنید یا زیاد در ترافیک می‌مانید، هر ۲۰ تا ۳۰ هزار کیلومتر استپر خودرو را تمیز کنید.
- آیا شست‌وشوی استپر همیشه مشکل را برطرف می‌کند؟ خیر، شست‌وشوی استپر تنها در مواردی مؤثر است که خرابی به دلیل تجمع رسوبات یا آلودگی‌ها باشد.
- فرق استپر با دریچه گاز برقی چیست؟ در خودروهای قدیمی‌تر استپر یک قطعه مستقل کنار دریچه گاز است؛ اما در خودروهای جدیدتر دریچه گاز برقی است و استپر جدا ندارد.
- آیا دستکاری یا تعمیر استپر فایده‌ای دارد؟ خیر، چون داخل استپر قطعات بسیار ریز و مونتاژی وجود دارد. اگر بازش کنید، احتمال خراب شدنش بیشتر می‌شود.
- آیا خرابی استپر می‌تواند به موتور خودرو آسیب برساند؟ بله، خرابی استپر در صورت بی‌توجهی باعث افزایش مصرف سوخت، کاهش عمر مفید موتور یا حتی خرابی‌های پرهزینه‌تر می‌شود.
