علائم خرابی کاتالیزور خودرو چیست؟ + راه تشخیص و تعمیر
کاتالیست یا کاتالیزور خودرو قطعه‌ای است که در سیستم فنی ماشین وظیفه کاهش آلاینده‌های خروجی از اگزوز را بر عهده دارد. اولین بار در سال 1975 نصب این قطعه بر روی خودروهای اروپایی و امریکایی آغاز شد و خیلی زود به یکی از استانداردهای ثابت خودروسازی تبدیل شد. در ایران نیز از سال 1382 نصب کاتالیست بر روی خودروهای داخلی اجباری شد. در این مقاله از وبلاگ تپسی قرار است در رابطه با علائم خرابی کاتالیزور خودرو و همچنین علت این مشکل صحبت کنیم.
کاتالیست خودرو چیست؟
همانطور که توضیح دادیم کاتالیست قطعه‌ای است که بر سر راه دودهای خروجی از خودرو قرار می‌گیرد. این قطعه می‌تواند بین 8 تا 30 برابر، آلایندگی خودرو را کاهش دهد.
کاتالیست‌ها با ساختار لانه زنبوری و بر پایه مواد فلزی و یا سرامیکی ساخته شده‌اند. وقتی ماشین روشن می‌شود، گازهای خروجی از خودرو این قطعه را داغ می‌کند. داغ شدن کاتالیزور و تماس آن با دود خروجی از اگزوز، موجب تغییر شیمیایی آلاینده‌ها خواهد شد.
به عنوان مثال پس از این فرایند، مونواکسید کربن به گاز کم‌خطرتری مثل دی‌اکسید کربن بدل می‌شود. این اتفاق برای هیدروکربن‌ها و گوگرد نیز می‌افتد.
کاتالیزور خودرو (مبدل کاتالیتیک) در سیستم اگزوز قرار دارد. موقعیت دقیق آن به طراحی خودرو بستگی دارد، اما معمولاً در یکی از این دو مکان زیر است:
- نزدیک موتور
در بیشتر خودروهای مدرن، این قطعه نزدیک به موتور و بین منیفولد اگزوز و لوله اگزوز نصب می‌شود. این موقعیت باعث می‌شود که گازهای خروجی موتور که هنوز دمای بالایی دارند، سریع‌تر به آن برسند و واکنش‌های شیمیایی بهتر انجام شود.
- زیر خودرو
در برخی خودروها، به خصوص خودروهای بزرگ‌تر یا مدل‌های قدیمی‌تر، کاتالیزور در زیر خودرو و در میانه مسیر لوله اگزوز نصب شده است. این طراحی برای بهینه‌سازی فضای خودرو و ساده‌سازی تعمیرات است.
بیشتر بخوانید: معایب شستشوی انژکتور
علائم خرابی کاتالیزور خودرو چیست؟
بعد از آشنایی با ساختار و همچنین طرز کار این قطعه، بهتر است با علائم خرابی کاتالیزور خودرو آشنا شویم. این علائم عبارت است از:
1. کاهش قدرت موتور از علائم خرابی کاتالیزور خودرو
برخی خیال می‌کنند با برداشتن مبدل کاتالیست ماشین، قدرت و شتاب خودرو افزایش پیدا می‌کند. اما این طرز فکر غلطتی است. اتفاقا یکی از علائم خرابی کاتالیزور خودرو کاهش قدرت موتور و شتاب ماشین است.
وقتی این قطعه خراب شده یا به اصطلاح بگیرد، راه تنفس موتور ماشین بسته می‌شود. با نرسیدن هوای کافی به موتور، عملیات احتراق به درستی انجام نشده و شتاب ماشین کم خواهد شد.
بیشتر بخوانید: علائم خرابی سنسور اکسیژن
2. افزایش مصرف سوخت
یکی دیگر از علائم خرابی کاتالیزور خودرو افزایش مصرف سوخت است. همانطور که توضیح دادیم، گرفتگی و خرابی این قطعه باعث احتراق ناقص سوخت در موتور شده که در ادامه باعث افزایش مصرف بنزین خواهد شد.
3. روشن شدن چراغ چک خودرو
اگر موتور ماشین دچار ایراد شود، چراغ چک خودرو روشن می‌شود. یکی از علائم خرابی مبدل کاتالیست ماشین نیز روشن شدن چراغ چک ماشین است.
4. استشمام بوی نامطبوع از اطراف خودرو
همانطور که گفتیم وظیفه اصلی کاتالیست ماشین، کاهش آلایندگی است. اگر این قطعه به درستی کار نکند، میزان گارهای خروجی و آلاینده خودرو افزایش می‌یابد. این اتفاق باعث استشمام بوی ناخوشایند از ماشین خواهد شد.
5. افزایش دمای موتور یا اگزوز
خرابی یا انسداد کاتالیزور باعث افزایش فشار و دمای گازهای خروجی می‌شود که می‌تواند به گرم شدن بیش از حد موتور یا سیستم اگزوز منجر شود.
6. ایراد در استارت خودرو
اگر گرفتگی کاتالیست خودرو بیش از اندازه باشد، عملا راه خروج دود بسته خواهد شد. در این صورت ماشین با مشکل استارت خوردن مواجه می‌شود. ابتدا این ایراد در سخت استارت خوردن ماشین و بعد از مدتی در از کار افتادن استارت خودرو خود را نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید: دلایل دود سفید اگزوز چیست؟
7. صداهای غیرعادی از زیر خودرو از علائم خرابی کاتالیزور خودرو
اگر کاتالیزور آسیب ببیند یا قطعات داخلی آن دچار شکستگی شوند، ممکن است صداهای تق‌تق یا زنگ‌زنگ از زیر خودرو شنیده شود.
8. خروج دود تیره از زیر خودرو
یکی دیگر از علائم خرابی کاتالیزور خودرو، خروج دود تیره از اگزوز است. اگر مبدل کاتالیست ماشین نتواند به درستی عمل کند، آلایندگی ماشین افزایش پیدا می‌کند.
بیشتر بخوانید: علائم خرابی سنسور دریچه گاز خودرو
علائم خرابی سنسور دریچه گاز خودرو
9. رد شدن در تست آلایندگی
خرابی این قطعه باعث افزایش گازهای آلاینده مانند مونوکسید کربن و هیدروکربن‌ها در خروجی اگزوز می‌شود. این امر ممکن است در تست آلایندگی خودرو مشخص شود و شما نتوانید معاینه فنی بیگرید.
دلایل خرابی کاتالیزور خودرو
بعد از آشنایی با علائم خرابی این قطعه، بهتر است با دلایل خرابی کاتالیزور خودرو نیز آشنا شویم. عوامل مختلفی بر عمر مفید کاتالیزور خودرو تاثیر می‌گذارد. از افزایش دمای موتور گرفته تا استفاده از سوخت بی‌کیفیت. دلایلی که در ادامه مقاله به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
· ورود روغن یا مایع خنک‌کننده به سیستم اگزوز
نشتی در سوپاپ‌ها یا واشر سرسیلندر ممکن است باعث ورود روغن یا مایع خنک‌کننده به اگزوز شود. این مواد روی سطح آن می‌چسبند و آن را مسدود می‌کنند.
بیشتر بخوانید: دلایل خرابی اگزوز خودرو
· خرابی سنسور اکسیژن از دلایل خرابی کاتالیزور خودرو
اگر سنسور اکسیژن به‌درستی کار نکند، اطلاعات اشتباهی به ECU (واحد کنترل موتور) ارسال می‌شود و نسبت سوخت به هوا نامتعادل خواهد شد. این وضعیت می‌تواند باعث احتراق ناقص سوخت و تجمع مواد نسوخته در کاتالیزور می‌شود.
· سوخت بی‌کیفیت یا ناخالص
یکی از دلایل خرابی کاتالیزور خودرو استفاده از سوخت نامناسب است. سوخت‌های حاوی ناخالصی مانند گوگرد و سرب، می‌توانند سطح آن را مسدود یا آسیب‌پذیر کنند.
· ضربه یا آسیب فیزیکی به کاتالیزور
برخورد کاتالیزور با موانع، سنگ‌ها یا زمین ناهموار می‌تواند ساختار داخلی یا خارجی آن را خراب کند. شکستگی یا جابجایی اجزای داخلی، عملکرد آن را با اختلال مواجه می‌کند.
· افزایش دمای از دلایل خرابی کاتالیزور خودرو
ورود گازهای داغ ناشی از احتراق ناقص یا ورود مستقیم سوخت نسوخته می‌تواند دمای موتور و اگزوز را افزایش دهد. دمای بیش از حد می‌تواند باعث ذوب شدن مواد داخلی کاتالیزور شود و آن را از کار بیندازد.
بیشتر بخوانید: علت بوی بنزین در کابین ماشین چیست؟
· مسدود شدن کاتالیزور با دوده و کربن
تجمع دوده و کربن ناشی از سوخت‌های سنگین یا رانندگی طولانی با موتور در شرایط غیربهینه باعث انسداد مسیر گازهای خروجی و افت کارایی این قطعه خواهد شد.
· فرسودگی طبیعی از دلایل خرابی کاتالیزور خودرو
کاتالیزور جز قطعات مصرفی خودرو است و عمر مفیدی دارد. به طور معمول مبدل کاتالیست بین 50 تا 100 هزار کیلومتر کار می‌کند. فرسودگی طبیعی یکی از دلایل خرابی این قطعه است.
· احتراق ناقص در سیلندرها
مشکلاتی مانند خرابی شمع‌ها، کویل‌ها یا انژکتورها می‌توانند باعث احتراق ناقص شوند. سوخت نسوخته وارد کاتالیزور شده و دمای آن را به شدت افزایش می‌دهد که ممکن است باعث ذوب یا ترک خوردن آن شود.
تست سلامت کاتالیزور ماشین چطور انجام می‌شود؟
اگر نیاز به تعویض یا بررسی کاتالیزور دارید، بهتر است این کار توسط یک مکانیک مجرب انجام شود، زیرا برداشتن یا نصب نادرست آن ممکن است باعث مشکلاتی در عملکرد خودرو یا افزایش آلایندگی شود.
برای تست سلامت کاتالیزور خودرو، چند روش رایج وجود دارد که توسط مکانیک انجام می‌شود.
بیشتر بخوانید: علائم خرابی منیفولد خودرو
· استفاده از دستگاه دیاگ
دستگاه دیاگ می‌تواند وضعیت سنسورهای اکسیژن قبل و بعد از کاتالیزور را بررسی کند.
اگر اختلاف قابل توجهی در خوانش دو سنسور وجود نداشته باشد، احتمالاً کاتالیزور عملکرد ضعیفی دارد یا خراب است.
کدهای خطای رایج مربوط به کاتالیزور:
P0420: راندمان پایین
P0430: راندمان پایین در بلوک دوم (برای خودروهای دو بلوکی)
· تست دمای ورودی و خروجی کاتالیزور
ابزار مورد نیاز این کار دماسنج مادون قرمز است. گازهای ورودی کاتالیزور باید دمای کمتری نسبت به گازهای خروجی داشته باشند، زیرا واکنش‌های شیمیایی در آن گرما تولید می‌کنند. اما این تست را چطور انجام می‌دهند؟
- دمای لوله اگزوز قبل از کاتالیزور را اندازه بگیرید.
- دمای لوله اگزوز بعد از کاتالیزور را اندازه بگیرید.
- اگر اختلاف دما کمتر از 100 درجه سانتی‌گراد باشد، احتمال خرابی وجود دارد
بیشتر بخوانید: اهمیت فیلتر هوای کابین خودرو
· تست خلاء کاتالیزور چطور انجام می‌شود؟
یکی دیگر از روش‌های تست سلامت مبدل کاتالیست ماشین تست خلاء است. برای این تست به یک گیج خلاء نیاز دارید. روش این کار به شرح زیر است:
- وقتی ماشین خاموش است گیج خلاء را درون اگزوز قرار دهید.
- ماشین را روشن کنید و بگذارید به حالت درجا کار کند.
- صبر کنید تا عدد گیج روی 18 تا 22 قرار گیرد.
- سپس دور موتور را بین 2500 تا 3500 بالا ببرید.
- اگر در این حالت عدد گیج خلاء به سرعت کم شد، کاتالیست سالم است. در غیر این صورت ایراد دارد.
بیشتر بخوانید: مراحل ریمپ خودرو
نتیجه‌گیری
کاتالیزور قطعه‌ای مهم در سیستم اگزوز خودرو است. اگر این قطعه دچار ایراد شود، حتما در دریافت معاینه فنی ماشین دچار مشکل خواهید شد. از طرف دیگر ایراد مبدل کاتالیست به طور مستقیم سیستم فنی ماشین را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.
سوالات متداول
1. آیا کاهش شتاب خودرو می‌تواند نشانه خرابی کاتالیزور باشد؟
بله. یکی از رایج‌ترین علائم خرابی کاتالیزور، کاهش شتاب و عملکرد موتور است. این مشکل معمولاً به دلیل انسداد این قطعه و محدود شدن جریان گازهای خروجی رخ می‌دهد.
2. چرا بوی گوگرد (مانند تخم‌مرغ گندیده) از اگزوز خودرو حس می‌شود؟
هنگامی که این قطعه به‌درستی کار نمی‌کند، گازهای خروجی (مانند سولفید هیدروژن) به جای تبدیل شدن به دی‌اکسید گوگرد، از اگزوز خارج می‌شوند و این بو ایجاد می‌شود.
3. آیا خرابی کاتالیزور باعث افزایش مصرف سوخت می‌شود؟
بله. وقتی این قطعه مسدود یا آسیب‌دیده باشد، موتور تلاش بیشتری برای حفظ قدرت خود می‌کند که این امر باعث افزایش مصرف سوخت می‌شود.
4. اگر دمای موتور بالا برود، آیا ممکن است کاتالیزور خراب شده باشد؟
خرابی یا انسداد کاتالیزور می‌تواند باعث تجمع فشار و گرمای بیش از حد در سیستم اگزوز شود که به داغ شدن موتور منجر می‌شود.
5. آیا می‌توان خرابی کاتالیزور را بدون تجهیزات خاص تشخیص داد؟
تا حدودی بله. نشانه‌هایی مانند کاهش شتاب، افزایش مصرف سوخت، بوی غیرمعمول از اگزوز، یا صدای غیرعادی می‌توانند نشانه خرابی باشند، اما برای تشخیص دقیق، استفاده از دستگاه دیاگ یا تست آلایندگی ضروری است.
آیا می‌توان با کاتالیزور خراب به رانندگی ادامه داد؟
رانندگی با کاتالیزور خراب باعث افزایش مصرف سوخت، آلایندگی و آسیب به سایر اجزای خودرو می‌شود. همچنین ممکن است خودرو در تست معاینه فنی مردود شود.
6. هزینه تعویض کاتالیزور چقدر است؟
کاتالیزورها به دلیل استفاده از فلزات گرانبها (مانند پلاتین، پالادیوم و رودیم) ممکن است هزینه بالایی داشته باشند. برای خودروهای معمولی، هزینه تعویض معمولاً بین 3 تا 10 میلیون تومان است، اما برای خودروهای لوکس این مبلغ بیشتر است.
چگونه می‌توان عمر کاتالیزور را افزایش داد؟
استفاده از سوخت باکیفیت، تعمیر و نگهداری منظم موتور، تعویض به‌موقع شمع‌ها و روغن موتور، اجتناب از رانندگی با چراغ چک روشن و پیشگیری از گرم شدن بیش از حد موتور از جمله کارهایی است که می‌تواند عمر این قطعه را افزایش دهد.
